Rwy'n falch o fod yn un o ymddiriedolwyr Brynawel, gwasanaeth adsefydlu cyffuriau ac alcohol yn ne Cymru sy'n gweithio i gefnogi pobl sydd wedi dod yn ddibynnol. Yr hyn a wyddom yw bod llawer o bobl ledled Cymru sy'n gallu byw bywydau normal, gweithredol, ond sydd, ar yr un pryd, yn cynnal ffordd o fyw sy'n dibynnu fwyfwy ar alcohol fel rhan allweddol o'u bywyd cymdeithasol a theuluol. Mae llawer yn cynnal y ffordd hon o fyw cyn mynd yn sâl yn gorfforol a chyn eu bod angen cymorth gwasanaethau acíwt y GIG. Mae llawer yn llithro i ddibyniaeth yn rhy hawdd o lawer, ac yn anffodus, o'r fan honno mae'r newid parhaol ar i lawr tuag at gam-drin alcohol yn gyson yn cael ei normaleiddio.

Hoffwn ganolbwyntio ar gynllun cyflawni Llywodraeth Cymru, gan ei fod yn hanfodol i'r ffordd y mae'r wlad hon yn ymateb i her gynyddol; ar adeg pan ydym wedi gweld gostyngiad yn nifer y rhai a gaiff eu trin dros y pum mlynedd diwethaf, mae nifer y marwolaethau sy'n gysylltiedig ag alcohol yn uwch nag y bu ers 20 mlynedd. Hoffwn nodi nifer o bryderon sydd gennyf, a gobeithio y bydd y Llywodraeth yn mynd i'r afael â hwy. 

Er bod angen inni fynd i'r afael ag achosion y broblem, ac mae hyn yn eithriadol o heriol, hoffwn dalu teyrnged i'r holl weithwyr proffesiynol ar draws y sector iechyd a'r trydydd sector sy'n chwarae rhan mor bwysig yn cefnogi'r rheini sy'n gaeth. Mae dewisiadau ffordd o fyw, y modd yr ydym yn byw ein bywydau, yn ychwanegu'n aruthrol at y pwysau ar y GIG, boed yn ddefnydd o gyffuriau ac alcohol, yn ysmygu neu'n ordewdra. Felly, gweithredu'n ymatebol i'r her gynyddol hon y mae'r GIG yn ei wneud i raddau helaeth, ac nid wyf am danbrisio'r effaith arnynt hwy a'r gwasanaethau y maent yn eu darparu. Wrth gwrs, ceir amrywiaeth o opsiynau inni eu dilyn, ac nid y GIG yw'r unig gorff sy'n darparu gwasanaethau. 

Mae sicrhau darpariaeth briodol ac effeithlon o wasanaethau yn allweddol, ac er fy mod wedi fy nghalonogi wrth weld ffocws ar bartneriaethau a llwybrau i ddefnyddwyr gwasanaethau, nid yw hyn bob amser yn digwydd yn eu profiad hwy o wasanaethau. Mae partneriaethau rhwng gwasanaethau iechyd, gofal cymdeithasol, iechyd meddwl a'r trydydd sector yn hollbwysig, fel mewn meysydd eraill o'n system iechyd a gofal. Nid yw bob amser yn gweithio'n effeithiol. Gall llwybrau rhwng gwasanaethau arbenigol ar gyfer camddefnyddio sylweddau ac iechyd meddwl fod yn aneglur, gyda llawer o fyrddau iechyd yn methu dangos sut y maent yn darparu llwybrau di-dor i unigolion sydd â phroblemau iechyd meddwl a chamddefnyddio sylweddau sy'n cyd-ddigwydd. Rhaid bod achos i'w wneud dros sicrhau bod gwasanaethau iechyd meddwl a gwasanaethau dibyniaeth yn mabwysiadu dull 'dim drws anghywir' o ddarparu gwasanaethau.

Mae hefyd yn bwysig i Gymru sefydlu cynllun adfer i Gymru gyfan ar gyfer y rheini sydd ar restrau aros hir am bresgripsiynu cymunedol a gwasanaethau dadwenwyno cleifion mewn ysbyty. Wrth inni gefnu ar effeithiau'r pandemig ar y boblogaeth ehangach, rwy'n sylweddoli ein bod yn gwybod bod gwasanaethau'n ei chael yn anodd camu ymlaen i gyrraedd lle'r oeddent cyn mis Mawrth 2020. Mae hyn yn effeithio ar lawer o bobl, ond oni weithredwn yn ddigon cyflym, mae'n destun pryder y bydd effaith ein methiant yn anghymesur ar y rhai sydd o dan anfantais economaidd-gymdeithasol.

Os bydd eu cyflwr yn gwaethygu, bydd llawer o bobl sy'n ddibynnol ar alcohol angen cymorth aelodau o'r teulu, sy'n aml yn ysgwyddo cyfrifoldeb gofalu. Hoffwn wybod sut y bydd gwasanaethau'n dangos tystiolaeth fod cymorth yn cael ei ddarparu i ofalwyr ac aelodau o'r teulu, o ystyried y nifer gymharol isel o asesiadau gofalwyr a gynigir gan wasanaethau camddefnyddio sylweddau haen 2 a haen 3. Gallai hefyd fod yn ddefnyddiol cynnal ymgyrch codi ymwybyddiaeth ar gyfer y grŵp hwn o bobl. Mae llawer o aelodau o deuluoedd pobl sydd â phroblemau camddefnyddio sylweddau yn methu gweld eu hunain fel gofalwyr yn yr un ffordd â rhai sy'n gofalu am bobl â dementia er enghraifft. Nid ydynt yn ymwybodol o'r budd-daliadau, cymorth ymarferol fel asesiadau gofalwyr, na'u hawliau yn y gwaith mewn perthynas ag absenoldeb hyblyg a diogelwch rhag gwahaniaethu.

Hoffwn i'r Gweinidog nodi sut yr awn i'r afael ag achosion y broblem, gan gynnwys diffyg cymorth iechyd meddwl priodol, a allai leihau'r perygl o fynd yn ddibynnol ar alcohol, ac archwilio pa gapasiti sydd ei angen i ddyblu ein hymdrechion i gefnogi'r rheini sydd wedi cyrraedd y gwaelod. Fe gymeraf funud. Mae amser yn allweddol, Weinidog, os ydym am osgoi argyfwng mawr o ran iechyd y cyhoedd a darparu gwasanaethau.

Yn olaf, er bod y Llywodraeth wedi cyhoeddi'r fframwaith triniaethau ar gyfer rhai â niwed i'r ymennydd sy'n gysylltiedig ag alcohol, cyfyngedig yw'r cynnydd y mae'r byrddau iechyd yn ei wneud. Diolch yn fawr iawn.