Diolch, Lywydd, a diolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r pwnc pwysig hwn i'w drafod. Mae cynnig Plaid Cymru heddiw yn galw am

'ymrwymiad cryfach, gwell adnoddau a thargedau mesuradwy.'

Fel y mae ein gwelliant yn cydnabod, nid ydym yn hunanfodlon, ond mae gennym ymrwymiad hirsefydlog i atal a mynd i'r afael â'r niwed sy'n gysylltiedig â defnyddio alcohol a hanes cadarn o gyflawniad.

Yn wahanol i fannau eraill yn y DU, rydym wedi diogelu a neilltuo ein cyllid dros flynyddoedd lawer. Caiff hyn ei gydnabod ymhellach gan ein buddsoddiad cynyddol mewn atal a thrin camddefnyddio sylweddau, sydd wedi codi o bron £55 miliwn y llynedd i bron £64 miliwn yn 2022-23. Yn rhan o ddyraniad Llywodraeth Cymru i fyrddau cynllunio ardal i gefnogi'r gwaith o gomisiynu a darparu gwasanaethau camddefnyddio sylweddau lleol, rydym wedi sicrhau cynnydd o £1 filiwn yn y dyraniadau a neilltuwyd ar gyfer plant a phobl ifanc ac ar gyfer adsefydlu preswyl yn 2022-23 i £3.75 miliwn a £2 filiwn. Gan gydnabod cynnydd yn y galw am gymorth, ceir cynlluniau hefyd i gynyddu'r dyraniad a neilltuwyd ar gyfer plant a phobl ifanc yn ystod y ddwy flynedd nesaf.

O ran targedau, mae gennym dargedau ar waith i fesur atgyfeiriadau, mynediad a chanlyniadau triniaeth. Mae ein cyflawniad ar fynediad a thriniaeth yn galonogol, gydag ystadegau'n parhau'n uwch na 80 y cant. Ym mis Mawrth eleni, cododd i ychydig dros 90 y cant. Mae atgyfeiriadau'n achosi mwy o bryder, a byddwn yn mynd i'r afael â hynny, ond yn sicr mae'r pandemig wedi effeithio arnynt. Mae cael targedau ystyrlon ar gyfer mesur lefelau'r defnydd o alcohol yn llawer anos, yn enwedig gan fod y data'n hunangofnodedig. Yn hytrach, mae arnom angen i'n negeseuon iechyd cyhoeddus helpu pobl i ganfod a oes ganddynt broblem gydag alcohol a chael y cymorth a ddarperir gennym cyn gynted â phosibl. Gwyddom fod y pandemig wedi effeithio'n anghymesur ar y rhai sydd â'r anghenion a'r gwendidau mwyaf cymhleth. Felly, rydym hefyd wedi dyblu ein cyllid ar gyfer gwasanaethau i bobl ag anghenion tai ac anghenion cymhleth i £2 filiwn. Bydd y cyllid hwn hefyd yn cynyddu dros y ddwy flynedd nesaf i gyfanswm o £4.5 miliwn yn 2024-25.

Mae mynd i'r afael â niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol yn rhan allweddol o'n hagenda camddefnyddio sylweddau. Nod cyffredinol ein cynllun cyflawni ar gyfer camddefnyddio sylweddau, a ddiweddarwyd mewn ymateb i COVID-19, yw sicrhau bod pobl yng Nghymru yn ymwybodol o beryglon ac effaith camddefnyddio sylweddau ac yn gwybod lle y gallant gael gwybodaeth, cymorth a chefnogaeth. Ac er ein bod yn parhau i ganolbwyntio ar gyflawni cynllun presennol 2019-22, gydag amryw o randdeiliaid eleni, rydym yn bwriadu archwilio'r angen i adnewyddu ac ailffocysu'r camau gweithredu ar gyfer unrhyw gynllun cyflawni newydd ar ôl 2022. Fodd bynnag, mae ein hymgysylltiad â rhanddeiliaid hyd yma yn awgrymu bod llawer o'r blaenoriaethau presennol yn parhau'n berthnasol.

Mae'r ffactorau sy'n sail i'r cynnydd yn nifer y marwolaethau a achoswyd gan alcohol yn benodol yn gymhleth, a bydd y niferoedd yn amrywio o flwyddyn i flwyddyn. Mae pob un o'r marwolaethau hyn yn drasiedi, ac rydym yn cydnabod yn llwyr fod mwy o waith i'w wneud. Cydnabyddir bod amddifadedd yn ffactor pwysig, a dengys data gan Iechyd Cyhoeddus Cymru fod pobl yn y 10 y cant uchaf o ardaloedd difreintiedig yng Nghymru bron deirgwaith yn fwy tebygol o gael eu derbyn i'r ysbyty am gyflyrau a achoswyd gan alcohol yn benodol na phobl yn yr ardaloedd lleiaf difreintiedig. Bydd lleihau anghydraddoldebau iechyd, yn enwedig wrth inni gefnu ar y pandemig, yn faes blaenoriaeth yn ein gwaith wrth symud ymlaen.

Gwyddom hefyd mai dod o hyd i'r swydd gywir yw un o'r ffactorau pwysicaf wrth helpu pobl sy'n gwella ar ôl camddefnyddio sylweddau. Mae ein gwasanaeth y tu allan i'r gwaith a ariennir gan Ewrop, sy'n dod i ben ym mis Awst 2022, wedi helpu dros 18,000 o gyfranogwyr i wella o broblemau camddefnyddio sylweddau a/neu iechyd meddwl ers iddo ddechrau ym mis Awst 2016; mae dros 46 y cant o'r rhain yn gwella ar ôl camddefnyddio sylweddau yn unig, neu ar ôl camddefnyddio sylweddau ynghyd ag afiechyd meddwl. Er gwaethaf addewidion lu na fydd Cymru geiniog ar ei cholled ar ôl Brexit, nid yw Llywodraeth y DU wedi darparu arian yn lle'r cyllid hwn. Ond gwyddom fod bod mewn gwaith mor bwysig i iechyd a lles cyffredinol llawer o bobl, gan fod hynny'n rhoi diben yn ogystal ag incwm a gall chwarae rhan yn atal problemau iechyd corfforol a meddyliol. Felly, mae cefnogi pobl sy'n ei chael hi'n anodd yn y gwaith ac i ddychwelyd i'r gwaith yn hollbwysig. Dyna pam y bydd y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru yn parhau i fuddsoddi mewn gwasanaethau cymorth cyflogaeth, gan gynnwys ymestyn y gwasanaeth cymorth di-waith tan 2025.

Rydym yn cydnabod pwysigrwydd hanfodol addysg ac atal i leihau niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol. Rydym yn gweithio i hyrwyddo canllawiau yfed risg isel prif swyddogion meddygol y DU, gyda'r nod o gynorthwyo pobl i wneud penderfyniadau gwybodus am eu hyfed. Roedd negeseuon cyhoeddus ynghylch lleihau risgiau alcohol i iechyd hefyd yn rhan allweddol o'n hymgyrch Helpwch Ni i'ch Helpu Chi ac anogent bobl i leihau faint o alcohol y maent yn ei yfed a pha mor aml y maent yn ei yfed.

Cyn y pandemig, galwodd Iechyd Cyhoeddus Cymru bartneriaeth genedlaethol atal camddefnyddio alcohol ynghyd i ddatblygu blaenoriaethau ar y cyd ar gyfer lleihau niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol ledled Cymru. Bydd y gwaith hwn yn ailddechrau yn 2022-23, gan ddechrau gyda ffocws ar leihau nifer y bobl ifanc oedran ysgol yng Nghymru sy'n yfed alcohol yn rheolaidd.

Rydym hefyd yn falch o'n gwaith ar weithredu isafbris uned, a fydd yn chwarae rhan allweddol yn y gwaith o leihau niwed alcohol. Mae hwn yn faes lle'r ydym wedi manteisio i'r eithaf ar ein pwerau datganoledig i weithredu ar gyngor Sefydliad Iechyd y Byd fod camau i leihau niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol yn cynnwys edrych ar fforddiadwyedd, hygyrchedd ac argaeledd. Daeth y ddeddfwriaeth i rym ar 2 Mawrth 2020, a'n nod yw y bydd ei chyflwyno'n gwneud cyfraniad pwysig tuag at fynd i'r afael â'r risgiau iechyd sy'n gysylltiedig ag yfed gormod o alcohol. Yr effaith a fwriedir ar gyfer y ddeddfwriaeth yw mynd i'r afael â niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol, gan gynnwys derbyniadau i'r ysbyty y gellir eu priodoli i alcohol a marwolaethau a achoswyd gan alcohol yn benodol yng Nghymru, drwy leihau faint o alcohol y mae yfwyr peryglus a niweidiol yn ei yfed.

Yn olaf, mae ein fframwaith trin niwed i'r ymennydd sy'n gysylltiedig ag alcohol yn ddatblygiad allweddol. Mae'r fframwaith wedi'i gynllunio i ddarparwyr iechyd a gofal cymdeithasol allu rhoi arweiniad ar sut y dylent ymateb i'r rhai y mae niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol yn effeithio arnynt.

Felly, fel y dywedais, rydym wedi dangos ymrwymiad parhaus i'r agenda hon ers blynyddoedd lawer, o ran cymorth a chyllid, fel y mae'r cynnydd diweddar o £9 miliwn yn y cyllid eleni yn ei ddangos. Ond fel y dywedais, nid ydym yn hunanfodlon. Byddwn yn parhau i weithio gyda phartneriaid ar yr agenda atal a thrwy gynorthwyo gwasanaethau i fynd i'r afael â'r niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol. Dros y flwyddyn i ddod, byddwn hefyd yn gweithio ar ymrwymiad ein cynllun cyflawni i ddatblygu fframwaith canlyniadau camddefnyddio sylweddau, gan gynnwys adolygu dangosyddion perfformiad. Er bod yn rhaid inni gydnabod bod llawer o ffactorau cymhleth wrth wraidd y trasiedïau hyn, rwy'n gobeithio y bydd yr adnoddau a'r ffocws ychwanegol a ddarparwyd gennym ar gyfer ein gwasanaethau yn helpu i leihau nifer y marwolaethau a achosir gan alcohol yn benodol yn y dyfodol. Rwy'n eich annog i gyd i gefnogi gwelliant y Llywodraeth. Diolch.