Part of the debate – Senedd Cymru am 5:24 pm ar 25 Mai 2022.
Diolch yn fawr iawn, Lywydd. A gaf fi ddiolch i bawb am eu cyfraniadau—wel, y rhan fwyaf o'r Aelodau am eu cyfraniadau a'u cyfraniadau adeiladol i'r ddadl hon? Rwy'n credu bod Luke Fletcher wedi taro'r nodyn cywir ar y dechrau. Mae codi'r gwastad yn agenda o'r brig i lawr mewn gwirionedd, a byddwn i'n mynd ymhellach. Pa fath o agenda? Wel, rydym yn gweld etholaethau ac awdurdodau'n cael eu dethol ar gyfer cyllid, gyda'r dictad fod yn rhaid torri rhubanau 12 mis cyn yr etholiad cyffredinol nesaf. Nid ydych yn twyllo neb o ran beth yw'r agenda yma mewn gwirionedd.
Ac mae'n rhaid imi ddweud, roedd yna ymdrech lew i gyfiawnhau'r gwelliant sy'n cael ei gynnig, ond o ran dweud bod hyn yn ymwneud â grymuso cymunedau lleol, mae'r realiti'n dra gwahanol. Gadewch inni fod yn onest am hyn. Hyd yn oed o dan bwyllgor monitro rhaglenni WEFO, roedd gennych gynrychiolwyr llywodraeth leol, roedd gennych gynrychiolwyr busnes, roedd gennych y sector addysg, roedd gennych y trydydd sector. Ac yn awr, wrth gwrs, o dan y gronfa ffyniant bro mae gennym broses ymgeisio lle mae ceisiadau'n diflannu i grombil Whitehall yn rhywle, i gael eu prosesu gan fiwrocratiaid anetholedig mae'n siŵr—ydych chi'n cofio'r rheini?—biwrocratiaid anetholedig sy'n gwneud penderfyniadau, ac wrth gwrs mae'n gadael i awdurdodau lleol gael eu taflu i'r math hwn o amgylchedd cystadleuol didostur lle rydych yn gosod cymunedau yn erbyn ei gilydd i gystadlu am y sylw, i gael yr arian i dalu am eu prosiectau, ac awdurdodau lleol, yn yr un modd, yn cystadlu yn erbyn ei gilydd.
Ac o'r gorau, sawl gwaith y clywsom, 'Ni fydd Cymru'n colli'r un geiniog ar ôl gadael yr UE'? Mae'n cael ei adlewyrchu eto yn y gwelliant. Mae'n syth allan o lyfr Boris Johnson, mewn gwirionedd, onid yw? Ni waeth pa mor hurt ydyw, dywedwch rywbeth yn ddigon aml, a wyddoch chi beth, efallai y bydd pobl yn eich credu? Wel, mae pobl yn ddoethach bellach. Rwy'n credu ein bod wedi dysgu pryd i beidio ag ymddiried yn y Torïaid. Pan fydd eu gwefusau'n symud, onid e? Dyna mae pobl yn ei ddweud wrthym. Neu'n wir, pan fyddant yn cyflwyno'r mathau hyn o welliannau, neu pan fyddant yn addo rhywbeth mewn maniffesto. Fel llawer o Aelodau, llawer o sectorau, mae llawer o sefydliadau'n dweud wrthym, i ble'r aeth yr arian? Mae wedi diflannu. Dywedwyd wrthym na fyddem geiniog ar ein colled, ac na chollem unrhyw bŵer. Wel, mae'n bell o'r gwir.
Byddwn yn cytuno â nifer o'r Aelodau Ceidwadol a ddywedodd mewn gwirionedd fod angen mwy o eglurder ynghylch y cyllid yma yng Nghymru. Mae angen gweld y ffigurau. Mae angen tryloywder—dyna'r geiriau a ddefnyddiwyd gennych. A byddwn yn cytuno, oherwydd credaf fod hynny'n dangos bod y setliad presennol ar gyfer rhai o'r pwerau cyllidol sydd gennym yma yn ddiffygiol. Pan oeddwn yn Gadeirydd cyllid yn y Senedd ddiwethaf, cawsom un sesiwn dystiolaeth lle y daeth yr Ysgrifennydd Gwladol i ddweud wrthym fod Cymru'n cael mwy o arian, ac yn y sesiwn dystiolaeth nesaf un, cawsom Weinidog cyllid Cymru yn dweud wrthym ein bod yn cael llai. Ac fel pwyllgor, roeddem yn rhyw fustachu yn y tywyllwch yn ceisio gwneud synnwyr ohono. Wel, os na allem ni wneud synnwyr ohono, pa obaith sydd gan unrhyw un arall? Felly, byddwn yn cytuno â chi fod angen inni fynd i'r afael â hyn.
Ac wrth gwrs, clywais y llinell anfarwol fwy nag unwaith o feinciau'r Ceidwadwyr. Pam y mae angen yr arian hwn arnom yng Nghymru ar ôl degawdau o gyllid gan yr Undeb Ewropeaidd? Wel, oherwydd bod y Deyrnas Unedig wedi torri; oherwydd bod y status quo wedi ein gadael yn yr union fan honno. [Torri ar draws.] Na, ni wnaf. Rydych chi wedi cael dros awr i wneud eich dadl, ac os ydych chi wedi'i gadael tan yn awr yna mae'n ddrwg gennyf.
Mae'r ysgogiadau macro-economaidd yn nwylo San Steffan. Dyna'r pwerau a all wneud gwahaniaeth gwirioneddol, ac mae llywodraethau olynol yn y DU wedi ein siomi ac wedi ein gadael yn dlawd. Rydych wedi gwneud cam â ni. Rydych yn ein cadw mewn tlodi, felly rhowch y pwerau inni ac fe wnawn bethau'n well. Nid trefniant pŵer hanner pob inni allu gwneud ychydig bach o hyn ac ychydig o hynny; nid y briwsion oddi ar y bwrdd, fel y dywedodd Mabon ap Gwynfor wrthym. A dylai ddechrau gydag anrhydeddu eich addewidion toredig ar gyllid ôl-Brexit, a rhowch y pwerau i ni.