6. Dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv): Grymuso cymunedau

Part of the debate – Senedd Cymru am 3:05 pm ar 22 Mehefin 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Luke Fletcher Luke Fletcher Plaid Cymru 3:05, 22 Mehefin 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch, Lywydd. Mewn adroddiad a gyhoeddwyd eleni, canfu Sefydliad Bevan mai gan Gymru y mae rhai o'r darpariaethau gwannaf ar gyfer hawliau perchnogaeth a rheolaeth gymunedol yn y DU. Canfu adroddiad arall fod cymunedau'n wynebu proses sydd bellach yn anodd ac yn ddigalon, a'i bod yn debygol iawn fod y sefyllfa yng Nghymru wedi arwain at lawer o gymunedau'n colli asedau'n barhaol. Gall asedau fel caeau chwarae, adeiladau hanesyddol ac ardaloedd o harddwch naturiol trawiadol gael eu gadael i fynd yn adfail neu'n segur o ganlyniad i system wael a chymhleth. Fel gwlad sydd â hanes balch o hyrwyddo ein cymunedau, ni allwn ganiatáu i hyn barhau.

Golygodd y pandemig COVID-19 a'r cyfnodau o gyfyngiadau symud yn ei sgil ein bod i gyd wedi dod i wybod ychydig mwy am ein trefi, ein dinasoedd a'n pentrefi lleol. Roeddem yn fwy ymwybodol o'r llwybr bach braf hwnnw rownd y gornel, y cae newydd i lawr y ffordd i fynd â'r ci iddo, neu'r caeau chwarae nad oeddem wedi ymweld â hwy er pan oeddem yn blant. Er gwaethaf y nifer fawr o safleoedd gwych ledled y wlad, rhaid inni fod yn rhagweithiol a sicrhau eu bod yn cael eu cynnal a'u cadw'n dda a'u defnyddio'n dda yn eu cymunedau. Un o'r ffyrdd gorau o sicrhau bod y parc lleol neu beth bynnag y bo yn cael gofal yw ei roi yn nwylo'r gymuned. Wedi'r cyfan, pwy sydd mewn gwell sefyllfa i sicrhau bod ased cymunedol yn cael y gofal a'r sylw y mae ei angen ac yn ei haeddu na'r gymuned ei hun?

Yn dilyn y pandemig, dangosodd adroddiad diweddaraf 'Llesiant Cymru' gynnydd amlwg yn nifer y bobl sy'n teimlo y gallant ddylanwadu ar benderfyniadau yn eu hardal leol. Ledled Cymru, gwelsom ymateb ar lefel gymunedol i COVID, a arweiniodd at nifer o enghreifftiau o well dealltwriaeth, penderfyniadau a chydweithredu rhwng cymunedau a chyrff cyhoeddus. Rydym yn byw mewn gwlad lle mae pobl yn falch o'u cymunedau ac eisiau bod yn rhan o'u dyfodol. Ond er ein bod yn wlad sy'n llawn o gymunedau balch, nid ydym eto wedi cyrraedd sefyllfa lle mae'r gefnogaeth ar gael i rymuso'r cymunedau hyn. Mae adroddiad y Sefydliad Materion Cymreig a gyhoeddwyd yn ddiweddar, 'Ein Tir: Cymunedau a Defnyddio Tir' yn cynnig nifer o argymhellion a fyddai, pe baent yn cael eu deddfu, yn caniatáu i drigolion reoli eu hardal leol a sicrhau dyfodol cryf a grymus i'w cymuned, yn ogystal ag adroddiad Canolfan Cydweithredol Cymru, 'Tir ac asedau sy'n eiddo i'r gymuned: galluogi cyflawni tai fforddiadwy a arweinir gan y gymuned yng Nghymru'. Fodd bynnag, nid yw'r system sydd gennym ar hyn o bryd yn addas i'r diben. Mae'r system trosglwyddo asedau cymunedol yn un sy'n fwy addas ar gyfer torri costau awdurdodau lleol yn hytrach na grymuso cymunedau.

Nid oes angen inni edrych yn bell am enghreifftiau o rymuso cymunedau a gefnogir gan Lywodraethau. Mae Cronfa Tir yr Alban wedi caniatáu i nifer o gymunedau ledled yr Alban sicrhau rheolaeth ar asedau lleol a'u mowldio'n rhywbeth sy'n addas i bobl leol. Dyma sydd ei angen yng Nghymru. Dyna pam ein bod yn galw ar y Llywodraeth i gydgynhyrchu strategaeth gymunedol, i ddatblygu gwladwriaeth sy'n galluogi gweithredu cymunedol, ac i'r Llywodraeth archwilio'r opsiynau cyfreithiol ar gyfer sefydlu hawl gymunedol i brynu yng Nghymru. Ers gormod o amser, nid yw ein cymunedau wedi cael digon o bŵer, ac maent ar drugaredd buddiannau allanol. Yr hyn a gynigiwn—Mabon, Buffy a minnau—yw ein bod yn rhoi'r pŵer yn ôl yn nwylo'r bobl. Mae mor syml â hynny.