Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Hon yw’r gyntaf o ddwy ddadl gan y Ceidwadwyr Cymreig y prynhawn yma, a chredaf y bydd y Gweinidog yn falch nad yw ein hail ddadl ar iechyd hefyd; gwn ei bod wedi cael prynhawn prysur. Rwy'n gwneud y cynnig y prynhawn yma yn enw fy nghyd-Aelod, Darren Millar.

Bom sy'n tician yw diabetes, ac ni chredaf ein bod wedi siarad digon amdano yn y Siambr hon, a dyna pam mai dyma destun ein dadl y prynhawn yma. Mae 8 y cant o oedolion yng Nghymru yn dioddef o’r cyflwr, ac erbyn 2030, mae nifer yr oedolion â diabetes yng Nghymru yn debygol o dyfu ymhellach, o 8 y cant i 11 y cant, yn ôl Diabetes UK Cymru. Cymru hefyd sydd â'r nifer uchaf o achosion o ddiabetes o gymharu ag unrhyw un o wledydd y DU. A dylwn ddweud, oni bai yr eir i'r afael â diabetes, wrth gwrs, gall arwain at gyflyrau difrifol ataliadwy—colli golwg, colli coesau neu freichiau, strôc. Mae'n glefyd difrifol iawn sy'n gwbl ataliadwy gyda'r driniaeth a'r amodau cywir. Ac wrth gwrs, y broblem arall yw bod y cynnydd yn y nifer sy'n dioddef o ddiabetes yng Nghymru yn rhoi straen enfawr ar y GIG. Mae’n straen enfawr ar y GIG ar hyn o bryd: mae diabetes eisoes yn costio oddeutu £500 miliwn y flwyddyn—10 y cant o’r gyllideb flynyddol, ac mae oddeutu 80 y cant o hynny’n cael ei wario ar reoli cymhlethdodau, y gellir atal y rhan fwyaf ohonynt. Felly, mae cost enfawr a chynnydd enfawr yn nifer y bobl a allai fod yn wynebu'r clefyd hwn. Ac fel y dywed pwynt 2 o’n cynnig heddiw:

'Yn mynegi pryder am y cynnydd cyflym yn y diagnosis o ddiabetes dros yr 20 mlynedd diwethaf.'

Felly, ymddengys i mi ei bod yn gwbl resymol cynhyrchu cynllun gweithredu i weld sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu arafu'r duedd hon, nid yn unig er lles iechyd y genedl, wrth gwrs, ond hefyd er mwyn lleddfu'r pwysau ar y GIG a chaniatáu iddo ganolbwyntio ar gyflyrau llai ataliadwy.

Roeddwn yn bryderus wrth ddarllen yr amcangyfrifir—yn ôl Diabetes UK Cymru—fod dros 65,000 o bobl yng Nghymru yn byw gyda diabetes math 2 heb ddiagnosis, ac mae angen cymorth ar y bobl hyn, wrth gwrs, i reoli’r gofal y maent yn ei wynebu ac i atal cyflyrau iechyd pellach rhag digwydd. Wrth gwrs, os na wneir hynny, nid yn unig fod hynny'n wael i'w hiechyd, ond wrth gwrs, wedyn, mae'n rhoi pwysau pellach ar wasanaethau iechyd hefyd. Felly, yr hyn a'm perswadiodd fod angen inni drafod diabetes y prynhawn yma yw pan edrychais ar, 'Wel, beth yw cynllun Llywodraeth Cymru?' Felly, gwneuthum rywfaint o waith ymchwil, darllenais rywfaint o waith ymchwil gan Diabetes UK, ac ymddengys i mi nad oes gan y Llywodraeth gynllun ar gyfer diabetes ar hyn o bryd. Efallai fy mod yn anghywir. Rwy’n edrych i weld a yw'r Gweinidog yn mynd i ddweud wrthyf, 'Oes, mae yna gynllun’, ond o fy ymchwil i, yr unig gynllun y gallwn ddod o hyd iddo, neu’r cynllun diweddaraf y gallwn ddod o hyd iddo, oedd cynllun 2016-20—dyna'r cynllun diweddaraf a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru, ac nid oes unrhyw gynllun arall ar hyn o bryd, ac mae’r cynllun hwnnw, wrth gwrs, yn hen iawn bellach.

Felly, hoffwn glywed cyfraniadau’r Aelodau y prynhawn yma. Hoffwn ddweud y byddwn yn cefnogi gwelliannau Plaid Cymru heddiw; mae pob un ohonynt yn ychwanegu at ein dadl. Rwy'n siomedig, wrth gwrs, fod y Llywodraeth wedi dileu'r rhan fwyaf o'n gwelliant, er y credaf ei fod yn cynnwys safbwynt ffeithiol, nid barn wleidyddol yn unig, ond safbwynt ffeithiol; mae safbwyntiau ffeithiol yn cael eu dileu o'n dadl y prynhawn yma. Ond oni bai—. Weinidog, rwy'n credu o ddifrif fod angen y cynllun hwnnw arnom. Mae cael cynllun ar gyfer diabetes nid yn unig yn dda i iechyd pobl ledled Cymru, ond bydd cael y cynllun diabetes hwnnw hefyd yn helpu i leddfu'r pwysau ar staff a gweithlu ein GIG. Ond mae'n gyflwr mor ddifrifol, ac mae'n ataliadwy. Fel y dywedais, gall pobl golli coesau neu freichiau, colli eu golwg, wynebu risg uwch o strôc—yr holl broblemau hyn sy'n gwbl ataliadwy. Felly, Weinidog, rwy'n gobeithio y byddwch yn cytuno i gyflwyno cynllun y prynhawn yma.