Part of the debate – Senedd Cymru am 5:02 pm ar 29 Mehefin 2022.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Dwi'n cynnig y gwelliannau hynny'n ffurfiol. Mae hon yn ddadl bwysig iawn. Mae'n amserol iawn, a dwi'n falch iawn bod y cynnig wedi cael ei gyflwyno gan y Ceidwadwyr. Mi fues i draw i ddigwyddiad ym Mae Caerdydd yn gynharach y mis yma—roedd y Dirprwy Weinidog yn siarad yno—wedi'i drefnu gan Diabetes UK Cymru, wedi'i noddi gan James Evans, lle roedd y sylw'n cael ei roi i ymgyrch i roi cefnogaeth seicolegol i bobl sy'n byw efo diabetes. Ac mi oedd hynny yn agoriad llygad i fi, achos mi oedd o yn rhoi i fi ffordd newydd o feddwl am impact y cyflwr yma. Mae o'n gyflwr sy'n treiddio i bob rhan o fywyd y rheini sy'n byw efo fo, ac o beidio â chael cefnogaeth seicolegol, mae hynny'n gallu arwain at effeithiau hynod negyddol ar lesiant yr unigolyn, sydd, yn ogystal â hynny, wrth gwrs, yn gorfod byw efo'r effeithiau corfforol. A dwi'n gofyn ichi gefnogi gwelliant 4 gan Blaid Cymru heddiw yma, sy'n galw, yn unol ag ymgyrch Diabetes UK Cymru, am y cymorth seicolegol arbenigol hwnnw, a bod hwnnw ar gael i bawb yn ddiofyn.
Gadewch inni atgoffa'n hunain o beth rydyn ni'n sôn amdano fo yn fan hyn heddiw. Mae Cymru sydd â'r gyfradd uchaf o ddiabetes yn y Deyrnas Unedig. Mae'r nifer o bobl sydd yn cael diagnosis o ddiabetes wedi dyblu o fewn 15 mlynedd, ac mae o'n dal i godi—diabetes math 2 ydy 90 y cant ohonyn nhw. Ac fel dywedodd Russell George, mae yna ddegau o filoedd, bosib iawn, sydd ddim wedi cael diagnosis eto.
O ran y gost i'r NHS, mae'n ffigur rydyn ni wedi sôn amdano fo ers blynyddoedd mewn difrif, fod cymaint â 10 y cant o holl gyllideb yr NHS yn mynd ar ddelio efo a chefnogi pobl sydd â diabetes a chynnig triniaeth, yn cynnwys triniaeth i gymhlethdodau difrifol tu hwnt. Felly, o ran y gost bersonol—y human cost, felly—a'r gost ariannol, mae yna ddigonedd o gymhelliad i godi gêr o ran polisi sy'n ymwneud â diabetes. Mi glywoch chi fi'n siarad yn aml am yr angen am chwyldro mewn gofal iechyd ataliol. Yn ôl Diabetes UK Cymru, mi all hanner achosion o diabetes math 2 gael ei osgoi drwy gefnogi pobl efo newidiadau yn eu bywydau nhw yn ymwneud â bwyta'n iach, ymarfer corff a cholli pwysau. Mae hynny'n syfrdanol, dwi'n meddwl, ac mi ddylai fo fod yn gymhelliad i danio'r chwyldro hwnnw o ddifrif. Dwi'n gofyn ichi felly gefnogi gwelliannau 2 a 3 gan Blaid Cymru heddiw, sy'n cyfeirio at y buddsoddiad sydd angen ei wneud mewn mesurau ataliol ac i gyhoeddi cynllun atal diabetes, cynllun yn benodol ar atal diabetes yn seiliedig ar annog gwell diet ac ymarfer corff, ac i gyllido hynny yn iawn. Meddyliwch eto am y ffigur yna: 10 y cant o gyllideb yr NHS yn mynd ar yr ymateb i niferoedd llawer rhy uchel o bobl sydd yn byw efo diabetes, a phrin oes unrhyw beth yn dangos yn well efallai'r fantais o roi polisïau ataliol, beiddgar ac arloesol ar waith.
Yn gynharach y mis yma, mi wnaeth rhaglen atal diabetes Cymru gyfan ddechrau cael ei chyflwyno yng Nghymru. Mae'n gam cyntaf ymlaen, ond dydy o ddim mor gadarn â'r cynlluniau tebyg yn yr Alban ac yn Lloegr, a dydy o ddim wedi cael ei gyllido mor dda, ond ar unrhyw beth mae—