Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ddiolch i Darren Millar am gyflwyno'r cynnig hwn i'w drafod heddiw? Mae nifer y bobl yng Nghymru sydd bellach yn byw gyda diabetes, yn enwedig math 2, yn rhywbeth y mae angen i bob un ohonom boeni yn ei gylch. Mae'r cynnydd mewn diabetes yn broblem fyd-eang. Nid oes ond raid inni edrych ar gyfraddau yn yr Unol Daleithiau, er enghraifft, lle mae gan dros 34 miliwn o bobl ddiabetes erbyn hyn gyda nifer yr achosion wedi cyrraedd 17 y cant mewn rhai taleithiau, i weld y sefyllfa y byddwn ynddi yn y dyfodol oni bai ein bod yn gweithredu yn awr. Os ydym am arafu'r cynnydd yn nifer y rhai sy'n byw gyda diabetes, mae'n rhaid i ni ganolbwyntio ar atal.

Nid yw'r cynnig a'r gwelliannau a gyflwynwyd heddiw yn gwneud fawr ddim i gydnabod y gwaith da sy'n digwydd ledled Cymru ar hyn o bryd. Nid yw'r gwelliannau'n adlewyrchu'r gwaith sydd eisoes ar y gweill drwy 'Pwysau Iach, Cymru Iach' a'n model presgripsiynu cymdeithasol i gefnogi mesurau ataliol a ffyrdd iach o fyw a all helpu i atal neu ohirio diabetes math 2.

Mae ein strategaeth 'Pwysau Iach, Cymru Iach' yn ddull trawslywodraethol allweddol o leihau gordewdra ar raddfa poblogaeth. Rydym yn buddsoddi dros £13 miliwn yn ystod 2022-24 i gefnogi dull system gyfan o fynd i'r afael â'r broblem gyda'n gilydd. Mae hyn yn cynnwys gweithredu yn y blynyddoedd cynnar ac i blant a theuluoedd wneud dewisiadau iachach, gan alluogi lleoliadau ac amgylcheddau i fod yn iachach i gefnogi'r newidiadau hyn. Rydym hefyd wedi lansio dau ymgynghoriad yn ddiweddar i archwilio sut i wella'r amgylchedd bwyd a diod yng Nghymru, gan gynnwys hyrwyddo basgedi siopa iachach a chyfyngu ar werthu diodydd egni i blant.

Yn ddiweddar, lansiais raglen atal diabetes Cymru yn swyddogol. Mae'n seiliedig ar ddau gynllun peilot yng nghlystyrau gofal sylfaenol cwm Afan a gogledd Ceredigion, a bydd yn cynnig cymorth ac ymyrraeth wedi'u targedu i bobl sydd mewn perygl o ddatblygu diabetes math 2. Bydd gweithwyr cymorth gofal iechyd hyfforddedig yn helpu unigolion i ddeall lefel eu risg ac yn eu cynorthwyo i'w gostwng drwy newidiadau allweddol i'w deiet a lefel eu gweithgarwch corfforol. Mae hwn yn brosiect cyffrous iawn ac mae pawb ohonom yn gobeithio y bydd yn arafu nifer y bobl sy'n mynd ymlaen i ddatblygu diabetes math 2. 

I'r rhai sydd wedi cael diagnosis o ddiabetes math 2 yn ystod y chwe blynedd diwethaf, mae grŵp gweithredu Cymru ar gyfer diabetes yn gweithio ar gyflwyno gwasanaeth lleddfu ar draws pob un o'r saith ardal bwrdd iechyd. Mae diabetes yn gyflwr y mae angen ei hunanreoli i raddau helaeth ac yn rhywbeth y mae'n rhaid i bobl ddysgu byw gydag ef. Felly, rhaid inni wneud popeth yn ein gallu i helpu i gefnogi pobl drwy barhau i fuddsoddi mewn rhaglenni addysgol, yn ogystal â sicrhau bod y dechnoleg ddiweddaraf ar gael i gleifion lle y ceir tystiolaeth glir y bydd hyn yn eu helpu i reoli eu cyflwr.

Cytunaf y dylid darparu'r lefel gywir o gymorth seicolegol i'r rhai sy'n byw gyda diabetes ac fel eraill, bûm mewn digwyddiad Diabetes Cymru UK yn ddiweddar i drafod hyn. Siaradais am y dull gweithredu yn seiliedig ar anghenion a nodwyd gennym yng nghynllun cyflawni Cymru ar gyfer diabetes. Rydym yn disgwyl y bydd pobl yn cael eu cefnogi gan eu teuluoedd, eu ffrindiau a chan bobl eraill sydd â diabetes, ond rydym hefyd eisiau i bobl gael gofal gwych ac empathig gan eu timau clinigol. Rydym yn disgwyl i bob aelod o'r tîm clinigol, boed mewn gofal sylfaenol neu wasanaethau diabetes arbenigol, allu darparu rhywfaint o gymorth seicolegol yn ogystal ag adnoddau a rhaglenni strwythuredig i helpu pobl. Rwy'n angerddol ynglŷn â rôl seicoleg. Cytunaf y dylai'r lefel briodol o gymorth fod ar gael i bobl sy'n byw gyda diabetes, ond hefyd i'r rheini sy'n byw gydag amrywiaeth o gyflyrau cronig eraill a chyflyrau sy'n bygwth bywyd.

Mae strwythurau atgyfeirio a llwybrau eisoes ar waith i sicrhau bod y rhai y mae angen cymorth ychwanegol arnynt yn gallu cael gafael arno pan a lle maent ei angen. Rydym wedi cynnwys yr angen i wella mynediad at therapïau seicolegol yn gyffredinol, a mwy o gyllid yn y maes hwn, fel blaenoriaeth allweddol yng nghynllun cyflawni 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl'. Mae swyddogion yn gweithio gyda rhanddeiliaid ar ddatblygu datganiad ansawdd ar gyfer diabetes. Caiff hwn ei gyhoeddi yn yr hydref. Deallaf fod rhanddeiliaid yn fodlon ar yr amserlen hon.

Rwyf wedi gwneud ymrwymiad clir i ymyrraeth gynnar ac atal ar draws fy mhortffolio, ac er bod llawer mwy i'w wneud, mae'n galonogol gweld y cynnydd a'r arloesedd i wella'r gwaith o atal a rheoli diabetes. Rwy'n benderfynol o weld hynny'n parhau, a gobeithiaf y bydd yr Aelodau'n cydnabod heddiw ein bod o ddifrif ac wedi ymrwymo i gefnogi iechyd corfforol a meddyliol y rhai sy'n byw gyda diabetes yng Nghymru. Diolch.