Mae'r teyrngedau a dalwyd i'r diweddar Frenhines Elizabeth dros y nifer o ddyddiau diwethaf wedi bod yn ddi-ri, ond roedd un sylw gan gyn ŵr llys brenhinol, a ddyfynnwyd mewn darn gan Alastair Campbell, yn sefyll allan i mi: sef bod y Frenhines yn deall 'comiwnyddiaeth dynoliaeth'. Nawr, mae hwnnw'n honiad syfrdanol; ei sylwedd, ei bwnc a'i ffynhonnell. Roedd Ei Mawrhydi'r Frenhines Elizabeth II, trwy ddiffiniad, trwy broclamasiwn brenhinol, i bob un ohonom, yn hollol wahanol. Pan oedd hi dim ond yn dywysoges, soniodd cylchgrawn Life am y 500 miliwn o bobl a'r 14 miliwn milltir sgwâr y byddai o bosibl un diwrnod yn teyrnasu drostynt. Hyd yn oed wrth i'r ymerodraeth bylu, roedd hi'n byw mewn palasau, yn teithio mewn cerbydau aur, yn teithio'r byd mewn llongau ac awyrennau brenhinol—bodolaeth tylwyth teg o'i gymharu â bywyd bob dydd bron pawb arall. Ac eto, i filiynau di-ri, roedd ymdeimlad o gydgysylltiad—perthynas bersonol bron. Yng ngeiriau'r gŵr llys di-enw:

'Maen nhw'n gwybod ei bod hi'n wahanol, ond maen nhw hefyd yn gwybod ei bod hi yr un fath, yn bwyta'r un pethau, yn anadlu'r un aer, yn eu deall ac eisiau iddyn nhw ei deall hi.'

Y Frenhines ei hun a grynhodd yr ymdeimlad hwn o gysylltiad orau, yn y geiriau a ddefnyddiodd am y Dywysoges Diana, yn y dyddiau ar ôl ei marwolaeth drasig annhymig:

'Ni fydd neb a oedd yn adnabod Diana byth yn ei hanghofio hi. Bydd miliynau o bobl eraill na wnaeth erioed ei chyfarfod, ond yn teimlo eu bod yn ei hadnabod, yn ei chofio.'

Maen nhw'n eiriau sy'n wir nawr am y Frenhines Elizabeth, fel yr oedden nhw bryd hynny am Diana. Yn yr araith honno, siaradodd y Frenhines â ni, yn ei geiriau hi, 'o'r galon', nid yn unig fel brenhines ond fel matriarch. Pwy yn ein plith ni sydd hyd yn oed yn gallu dechrau dychmygu beth yw bod yn frenhinol? Ond bydd nifer ohonom yn gwybod beth yw bod yn nain neu'n daid, i golli rhiant, i gysuro plentyn mewn poen. Rydym ni i gyd yn dygymod â cholled 'yn ein ffyrdd gwahanol', meddai'r Frenhines bryd hynny. Nawr, rydym ni'n galaru ar ei hôl hi—eto yn ein ffyrdd gwahanol; llawer, fel arwydd o barch, at Frenhines a oedd yn gwasanaethu a fu'n byw ac a fu farw yn bersonoliad o ddyletswydd, cwrteisi a gofal. Bydd rhai yn uniaethu'n syml â'r teulu a'i alar, gan deimlo efallai, yn y foment hon o dristwch cyhoeddus rhyw adlais personol o golled breifat. Ac, nid ychydig, o bell ffordd, yn enwedig ymhlith cenedlaethau hŷn, fydd wedi teimlo ymdeimlad dwfn o afleoliad, o ffarwelio â rhan ohonyn nhw eu hunain, gan fod y Frenhines Elizabeth wedi bod yn bwynt cyfeirio parhaol.

Mae sefydlogrwydd y Frenhines a'r cysur a allai hynny ei roi mewn cyfnodau cythryblus yn aml wedi bod yn thema reolaidd, ac eto gallai'r Frenhines Elizabeth yn aml ddrysu'r rhai oedd yn ei gweld fel rhywun un dimensiwn yn unig, wedi'i charcharu gan ddisgwyliadau'r gorffennol neu ddisgwyliadau pobl eraill.

Penodwyd George MacLeod, y penboethyn sosialaidd a'r heddychwr brwd, sylfaenydd cymuned Iona, gan y Frenhines yn ffurfiol fel caplan brenhinol ac yn anffurfiol fel partner paffio geiriol y Tywysog Philip. Roedd hi'n anghytuno â Mrs Thatcher pan wrthododd hi osod sancsiynau ar Dde Affrica a'i hapartheid, yn ogystal â'i pholisïau o gyni gartref. A dywedodd ychydig eiriau heb eu sgriptio wrthych wrth fynd heibio, Llywydd, ar adeg ei hymweliad diwethaf â'r Senedd, fe gystwyodd gwleidyddion a hynny'n briodol am siarad yn hytrach na gweithredu yn aml o ran yr argyfwng hinsawdd byd-eang.

Yn 2011, ar ymweliad cyntaf hanesyddol gan frenin neu frenhines Prydain â Gweriniaeth Iwerddon, fe syfrdanodd fwy neu lai pawb trwy osod torch ac ymgrymu yn yr ardd goffa yn Nulyn, gan anrhydeddu pawb a roddodd eu bywydau yn enw rhyddid i Iwerddon. Mewn araith yng nghastell Dulyn, dywedodd,

'Gyda mantais ôl-ddoethineb hanesyddol gallwn i gyd weld pethau y byddem wedi dymuno eu gwneud yn wahanol neu ddim o gwbl.'

Roedd hynny'n dangos mwy o onestrwydd ac edifeirwch ynghylch pechodau gorffennol Prydain, o leiaf yn yr ynysoedd hyn, nag a ddangoswyd erioed gan y rhan fwyaf o arweinwyr gwleidyddol Prydain, a llawer o'n cyfryngau.

Yfory, bydd y Frenhines yn gorwedd yn gyhoeddus yn Eglwys Gadeiriol St Giles yng Nghaeredin, lle bu George MacLeod yn gynorthwyydd ar un adeg. Aeth oddi yno i weithio gyda'r tlodion yn Glasgow ac ymlaen i Iona, gan helpu i ailadeiladu'r Abaty hanesyddol, yr ymwelodd y Frenhines ag ef a'i gefnogi'n ariannol—yn ddadleuol felly, o ystyried heddychiaeth ei sylfaenydd. Mae 48 o frenhinoedd wedi eu claddu yno, ochr yn ochr ag un cyn-arweinydd plaid, mewn casgliad o gerrig syml ar ynys wyntog fechan, sy'n symbol o'r ffaith, ni waeth sut cawn ein geni, sut yr ydym yn byw, rydym yn marw fel rhan o un teulu cyffredin: comiwnyddiaeth eithaf dynoliaeth, uniaeth sylfaenol pob un ohonom a phob peth.