Un o’r prif resymau pam fy mod am gael dadl fer ar chwaraeon yw bod chwaraeon mor bwysig, fel y gwyddom, rwy’n siŵr, i’n hiechyd, ein llesiant, ein hymdeimlad o le a’n hymdeimlad o gymuned. Mae ganddynt bŵer, fel y gwelwn o bryd i’w gilydd—yn amlach na pheidio, mewn gwirionedd—i uno ein cymunedau lleol a phŵer i’n huno fel gwlad hefyd. Fel gwlad gymharol fach o ychydig dros 3 miliwn o bobl, rydym yn sicr yn ymladd y tu hwnt i'n pwysau ar lwyfan chwaraeon y byd—ac nid oeddwn yn bwriadu mwyseirio, ond fe wnes, ac rwy'n addo mai dyna fydd y tro olaf.

Ond er gwaethaf ein poblogaeth lai, gwelwn ganlyniadau gwych. Mae tîm pêl-droed y dynion ar hyn o bryd yn y pedwerydd safle ar bymtheg yn y byd ac yn mynd i gwpan y byd, fel y gwyddom, fis nesaf; mae ein tîm rygbi yn Rhif 7 yn y byd; mae gennym chwaraewr dartiau gorau'r byd, sy'n Gymro—gwn y bydd James Evans yn falch iawn o hynny; ac yng Ngemau’r Gymanwlad yn Birmingham yn 2022 yn ddiweddar, enillodd Cymru 28 o fedalau aur, sy’n gyfanswm gwych i ni, a dylem fod yn falch iawn. Os edrychwn ar chwaraeon menywod, rydym yn parhau i weld chwaraeon menywod yn tyfu ac yn ffynnu, ynghyd â chynulleidfaoedd, gyda 12,000 o bobl wedi mynychu gêm bêl-droed menywod Cymru yn erbyn Slofenia fis diwethaf. Wrth gwrs, mae pob un ohonom yn llawn cyffro wrth weld bod tîm pêl-droed menywod Cymru ar fin cyrraedd cwpan y byd.

Rwy’n siŵr y bydd Aelodau o bob rhan o’r Siambr yn mwynhau amrywiaeth eang o chwaraeon, boed yn chwaraeon prif ffrwd fel pêl-droed a rygbi, neu rai o’r chwaraeon llai prif ffrwd efallai, sef cors-snorclo neu golff-troed. Ond yn ogystal, mae’r chwaraeon hyn yn rhan bwysig iawn o’n cymuned, gyda chlybiau cymdeithasol, bariau a man gwych i bobl ddod at ei gilydd. Mae ganddynt fanteision gwych o ran iechyd meddwl a lles. Mae’r rhain yn aml yn llawer gwell, wrth gwrs, pan fyddwn yn ennill, nad yw bob amser yn digwydd i mi, ond mae’n helpu o bryd i’w gilydd. Yn ogystal â hyn, gwyddom fod chwaraeon hefyd yn darparu buddion corfforol clir, a dyma un o’r ffyrdd gorau o gadw’n heini ac iach, neu o leiaf geisio gwneud hynny. Gall pob oedran neu ddemograffeg a phob cymuned gymryd rhan mewn chwaraeon.

Ail ran, a’r rhan rwyf am ganolbwyntio’r rhan fwyaf o fy amser arni heno, a’r prif reswm dros fy nadl fer, yw tynnu sylw at y ffaith nad oes gan lawer o bobl ledled y gogledd ddigon o’r cyfleoedd hyn. Nid ydym yn gweld yr un mynediad at gyfleoedd chwaraeon â rhannau eraill o’r wlad, ac mae angen inni dynnu sylw at yr annigonolrwydd hwn a chymryd camau brys i’w unioni. Rhai enghreifftiau o hyn: gyda phoblogaeth o oddeutu 700,000 o bobl yn y gogledd, un tîm chwaraeon proffesiynol yn unig sydd gennym, sef Clwb Pêl-droed Wrecsam. Yng Nghymru, fel y gwyddom wrth gwrs, mae gennym bedwar tîm rygbi proffesiynol, ond mae pob un o’r rheini yn y de. Ac yn y gogledd, nid oes gennym unrhyw bwll nofio maint Olympaidd.

Y diffyg cyfleusterau a’r diffyg cyfleoedd hyn i bobl sy’n amharu ar allu pobl, yn gyntaf oll, i gymryd y cam nesaf tuag at lefel elitaidd neu broffesiynol, ac mae’n sicr yn lleihau dylanwad arwyr lleol i ysbrydoli’r genhedlaeth nesaf o ddynion a menywod ym myd chwaraeon. Mae'n rhwystredig iawn fod y rhan fwyaf o chwaraeon yng Nghymru yn aml oddeutu pedair awr oddi wrth y trigolion rwy'n eu cynrychioli yng ngogledd Cymru. Er bod gennym faes chwarae gwych a hanesyddol y Cae Ras yn Wrecsam a stadiwm sy'n tyfu ym Mae Colwyn, mae digwyddiadau chwaraeon yn rhy aml wedi eu lleoli yn y de.

Yn ogystal â hyn, nid oes gan bobl y gogledd gysylltiadau trafnidiaeth digonol, hyd yn oed, i fynd yn ôl adref ar ôl digwyddiadau os ydynt yn y de. Yr wythnos diwethaf yn unig, chwaraeodd Cymru yn erbyn Gwlad Belg yn Stadiwm Dinas Caerdydd, ond yn sicr, cafodd y gogleddwyr a oedd wedi teithio i lawr gryn drafferth i deithio adref oherwydd prinder trenau.

Fel y byddwch yn ei nodi yn eich ymateb, rwy’n siŵr, Ddirprwy Weinidog, cyrff llywodraethu a sefydliadau chwaraeon, megis Cymdeithas Bêl-droed Cymru ac Undeb Rygbi Cymru, sy’n gyfrifol am eu chwaraeon perthnasol. Serch hynny, Ddirprwy Weinidog, fel y gwyddoch yn iawn rwy'n siŵr, mae eich rhestr o gyfrifoldebau gweinidogol yn cynnwys chwaraeon elitaidd, ynghyd â chwaraeon cymunedol, gweithgarwch corfforol a gweithgareddau hamdden egnïol yng Nghymru, gan gynnwys noddi Cyngor Chwaraeon Cymru. Felly, mae rôl glir yma i Lywodraeth Cymru weithio gyda’r cyrff llywodraethu perthnasol i sicrhau ein bod yn rhoi cyfle i bawb mewn perthynas â chwaraeon yng ngogledd Cymru. Mae gan Lywodraeth Cymru bŵer i alluogi ein cyrff llywodraethu i ddarparu cyfleusterau chwaraeon llwyddiannus ar draws y gogledd gan osod y cywair a’r disgwyliad cywir ynghylch tegwch a mynediad i bawb.

Yn ogystal, Ddirprwy Weinidog, mae adrannau gwariant mawr a allai wneud gwahaniaeth sylweddol i bobl sy’n cymryd rhan mewn chwaraeon yn y gogledd. Mae’r rhain, wrth gwrs, yn cynnwys ein gwasanaeth iechyd, addysg, llywodraeth leol a hyd yn oed adrannau ymarferol, megis tir ac ystadau—gallem alluogi'r gwaith o ddatblygu cyfleusterau yng ngogledd Cymru.

Yn gysylltiedig â hyn, mae cyfleusterau yn y gogledd yn un o dri maes allweddol y credaf ei bod yn bwysig inni ganolbwyntio arnynt, a’r lleill yw cyllid a chysylltiad pobl â chwaraeon. Mae'n anffodus fod llawer o'n clybiau a'n sefydliadau chwaraeon ledled y gogledd yn parhau i ddioddef o ddiffyg adnoddau, ac mae'r seilwaith yn parhau i fod o ansawdd gwael. Mae llawer o’n clybiau chwaraeon yn parhau i gael trafferthion ariannol ac yn dioddef o ddiffyg adnoddau, yn ogystal â seilwaith gwael. Heb fuddsoddiad mewn cyfleusterau chwaraeon elitaidd yn y gogledd, bydd llawer o fabolgampwyr y dyfodol yn parhau i wynebu rhwystrau rhag cystadlu, gyda llawer yn gorfod teithio oriau lawer i wneud rhywbeth y maent yn ei garu. Mae tuedd amlwg i bobl roi'r gorau iddi pan fyddant yn cyrraedd y lefel elitaidd honno. Felly, mae gan Lywodraeth Cymru rôl allweddol i'w chwarae yn gweithio gyda'r sefydliadau cyfrifol, ynghyd ag awdurdodau lleol a'n cymunedau, i wneud yn siŵr ein bod yn cydweithredu i sicrhau nad yw chwaraeon wedi eu lleoli'n ormodol mewn un rhan o Gymru. Gellir gwneud hyn drwy ddarparu cymorth a buddsoddiad mewn chwaraeon elitaidd a chwaraeon llawr gwlad, lle gallwn sicrhau mwy o gyfle i bawb.

O ran cysylltiad â chwaraeon a chwaraeon elitaidd a'r cyfleoedd a ddaw yn sgil hynny, mae'n dal yn rhwystredig i mi, hyd yn oed gyda phoblogaeth o 700,000 o bobl, a chyda rygbi'n gamp mor bwysig yng Nghymru, nad oes gennym dîm rygbi rhanbarthol proffesiynol yn y gogledd. Felly, o’r ddadl heddiw, byddwn yn ddiolchgar pe gallai’r Dirprwy Weinidog amlinellu hefyd pa drafodaethau y mae’n eu cael gydag Undeb Rygbi Cymru ynghylch gwaith ar ddod â thîm rygbi rhanbarthol proffesiynol i'r gogledd. Ni all fod yn iawn fod pedwar tîm rhanbarthol proffesiynol yng Nghymru, a bod pob un o’r rhain bedair awr oddi wrth y trigolion rwy'n eu cynrychioli yng ngogledd Cymru. Yn y cyfamser, efallai y gallai dull interim o ddod â’r lefel elitaidd hon o chwaraeon yn nes at drigolion y gogledd gynnwys rhywbeth tebyg i’r hyn y mae clwb criced Morgannwg yn ei wneud. Gallem weld pedwar tîm rygbi proffesiynol Cymru yn dod i chwarae un o’u gemau bob tymor yn y gogledd, a fyddai’n ffordd wych o wella mynediad at chwaraeon a mynediad at chwaraeon ar lefel elitaidd yn y gogledd, gan wneud gwahaniaeth enfawr i'r economi leol hefyd. Gallwch ddychmygu un o’r timau proffesiynol i lawr yma yn y de yn chwarae gêm i fyny yn y gogledd, yn erbyn tîm o Iwerddon efallai, a’r budd economaidd y byddai hynny'n ei gynnig i ogledd Cymru a'r dylanwad a gâi hynny ar ein pobl iau yn enwedig o allu gweld chwaraeon yn cael eu chwarae ar y lefel honno.

Weinidog, deallaf na allwch fynnu hyn, ond yn sicr, byddai eich cefnogaeth i’r mathau hyn o syniadau'n dod â’r cyfleoedd hyn yn llawer agosach. Wrth gwrs, yn y gogledd, mae gennym sylfaen wych ar gyfer tîm rygbi proffesiynol, gyda'r Gogs yn chwarae ym Mae Colwyn yn rheolaidd iawn, ac mae'r academi sy'n gweithredu yno'n dda iawn. Gellid adeiladu ar hynny, ac felly, Weinidog, hoffwn eich annog i edrych ar hynny a sut y gallwch weithio gydag URC i sicrhau bod hynny’n digwydd.

Efallai fod y mathau hyn o gamau'n ymwneud â sicrhau bod mwy o glybiau’n chwarae yn y gogledd yn edrych yn symbolaidd, ond byddent yn gwneud gwahaniaeth mawr o ran helpu i ysbrydoli ac ymgysylltu â phobl, ac fel y dywedais, i hybu’r economi drwy sicrhau bod mwy o bobl yn cymryd rhan ym mhob agwedd ar chwaraeon. Ni ellir diystyru pa mor bwysig yw chwaraeon i bob agwedd ar ein bywydau. Mae pob ymdrech a wneir i wneud chwaraeon hyd yn oed yn fwy o lwyddiant hefyd yn sicrhau nad yw gogledd Cymru'n cael eu gadael ar ôl.

Felly, i gloi fy nghyfraniad heddiw, Ddirprwy Lywydd, rwy'n edrych ymlaen at glywed straeon gwerthfawr yr Aelodau eraill am eu profiadau gyda chwaraeon, ynghyd â’u barn ar sicrhau bod gennym gyfle i bawb yng Nghymru, ac yn enwedig yn y gogledd. Edrychaf ymlaen hefyd at ymateb Dirprwy Weinidog y Celfyddydau a Chwaraeon ynglŷn â sut y gallwn sicrhau bod sêr chwaraeon y dyfodol yng ngogledd Cymru'n cael y mynediad a’r cyfle y maent yn eu haeddu. Diolch yn fawr iawn.