Diolch, Lywydd, a diolch i Blaid Cymru a Delyth Jewell am gyflwyno'r drafodaeth hynod bwysig a difrifol hon. Rydym yn gwybod bod COVID-19 wedi amlygu gwendidau difrifol a oedd eisoes yn bodoli yn ein system fwyd. Tra oedd rhai ffermwyr llaeth yn arllwys llaeth i lawr y draen, roedd gennym lawer o silffoedd gwag yn ein harchfarchnadoedd, hyd yn oed yn yr adran cynnyrch llaeth. Er hynny, dechreuodd y pandemig fomentwm gwych o ran prynu bwyd lleol: yn hytrach na theithio i archfarchnadoedd mawr, mae llawer o drigolion ledled Cymru wedi troi at eu siopau fferm lleol a'u cigyddion yn eu pentrefi. Ni cheir unrhyw ffordd well o gefnogi ffermwyr a chynnyrch Cymreig na'n bod ni, bobl Cymru, yn prynu cynnyrch Cymreig.

Fel y dengys y gwelliant yn enw Darren Millar, hoffwn weld siarter bwyd lleol yn datblygu, siarter y gallai pob siop, caffi, bwyty a bar sy'n gwerthu bwyd yn lleol i'r ardal ei chefnogi, gan helpu defnyddwyr i wybod pa fusnesau sydd nid yn unig yn darparu bwyd lleol, ond hefyd yn cefnogi cynhyrchwyr bwyd lleol. Byddai'n system syml, fel y sgôr hylendid bwyd ar y drws. Byddai'n grymuso cwsmeriaid i wybod a yw'r busnes y maent ar fin mynd i mewn iddo yn caffael cynnyrch lleol o Gymru.

Yn y pen draw, mae angen inni ymddwyn yn fwy cyfrifol, oherwydd amcangyfrifir y byddai angen gwerth 2.5 planed o adnoddau pe bai'r byd yn defnyddio'r un faint o adnoddau â'r dinesydd Cymreig cyffredin. Blaid Cymru, rydych chi'n hollol gywir fod Deddf cenedlaethau'r dyfodol yn galw ar Gymru i ymsefydlu fel cenedl sy'n gyfrifol ar lefel fyd-eang. Gofynnwch i chi'ch hunain, Aelodau: a ydym yn gweithredu fel cenedl sy'n gyfrifol ar lefel fyd-eang os oes angen ardal sy'n cyfateb i 40 y cant o faint Cymru dramor i dyfu mewnforion coco, olew palmwydd, cig eidion, lledr, rwber naturiol, soi, pren, mwydion a phapur i Gymru mewn blwyddyn arferol? Mae 30% o'r tir sy'n cael ei ddefnyddio i dyfu mewnforion nwyddau i Gymru mewn gwledydd sydd wedi'u categoreiddio fel rhai sy'n wynebu risg uchel neu uchel iawn o broblemau cymdeithasol a datgoedwigo. Mae cyfanswm yr allyriadau nwyon tŷ gwydr sy'n gysylltiedig â thrawsnewid ecosystemau naturiol a newidiadau mewn gorchudd tir ar gyfer cynhyrchu mewnforion soi, coco, palmwydd a rwber naturiol i Gymru yn 1.5 miliwn tunnell o garbon deuocsid bob blwyddyn. Felly, i roi hyn mewn persbectif, mae mewnforion pren i Gymru yn defnyddio arwynebedd tir sydd ddwy waith a hanner maint Ynys Môn; mae mewnforion palmwydd i Gymru yn defnyddio arwynebedd tir sy'n fwy na sir Wrecsam; mae mewnforion soi i Gymru yn defnyddio arwynebedd tir sy'n fwy na maint sir Fynwy; ac mae mewnforion papur a mwydion i Gymru'n defnyddio arwynebedd tir o faint Ceredigion.

Yr hyn sydd gennym yw storm berffaith. Er bod Llywodraeth Cymru, ac mewn rhai achosion yn cael eu cefnogi bellach gan Blaid Cymru—. Bydd rhai polisïau amaethyddol, fel rheoliadau dŵr ledled Cymru a gofynion i blannu 10 y cant o goed, yn lleihau rhywfaint o gynhyrchiant bwyd Cymru. Mae hefyd yn ein gwneud yn fwy dibynnol ar fewnforion. Eisoes, mae mewnforion cig eidion i Gymru'n defnyddio arwynebedd tir o faint Bannau Brycheiniog. Ni all Cymru sy'n gyfrifol ar lefel fyd-eang fynd ar drywydd polisïau sy'n achosi cynnydd diangen mewn dibyniaeth ar nwyddau o bob cwr o'r byd sy'n dinistrio ein planed. Dylai Llywodraeth Cymru roi cyfrif ac adrodd ar yr allyriadau sylweddol o nwyon tŷ gwydr y mae Cymru'n eu hachosi dramor.

Ochr yn ochr â chefnogi cynhyrchiant bwyd Cymru, mae angen inni gefnogi ein ffermwyr i ddatblygu eu busnesau fel bod llai o ddibyniaeth ar soi sy'n cael ei fewnforio. Soi, ar ffurf blawd a ffa ar gyfer porthiant da byw, yw bron 60 y cant ac 20 y cant o gyfanswm y mewnforion. Amcangyfrifir bod diwydiant dofednod Cymru yn defnyddio 48 y cant o'r porthiant soi ar gyfer da byw a fewnforir i Gymru. Felly, Weinidog, byddai'n helpu pe gallech amlinellu pa gamau rydych chi'n eu cymryd, gyda'r Gweinidog perthnasol yma hefyd, i weithio gyda'n ffermwyr i gaffael porthiant amgen. Er enghraifft, mae canola, sef blawd hadau olew, pys a ffa, grawn wedi'i ddefnyddio gan fragdai a blawd pryfed wedi'u nodi fel rhai o'r dewisiadau mwyaf addawol yn lle blawd ffa soi.

Weinidog, fe ddywedoch chi fod adroddiad y WWF am gyfrifoldeb byd-eang Cymru yn frawychus a'ch bod yn benderfynol o newid y polisi caffael presennol. Honnodd y Dirprwy Weinidog, Lee Waters, yn COP26 ei fod yn rhoi cyfle i lywodraethau rhanbarthol gydweithio. Erbyn hyn mae COP27 yn cael ei gynnal a Chymru'n dal heb fod yn gweithredu fel cenedl gyfrifol ar lefel fyd-eang. Drwy gefnogi'r cynnig hwn a fy ngwelliant bach heddiw, gallwn ddysgu o'r gorffennol a gallwn helpu hefyd i arwain y ffordd a chael system fwyd sy'n deg i bawb. Gallwn gydweithredu i adeiladu ar y momentwm gwych i brynu bwyd lleol yng Nghymru. Diolch, Blaid Cymru. Diolch, Lywydd.