Part of the debate – Senedd Cymru am 5:59 pm ar 9 Tachwedd 2022.
Diolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r ddadl hon. Yn sicr, mae'n gynnig diddorol iawn ac yn un pwysig iawn yn wir, ac rwy'n croesawu'r cyfle i drafod mater sydd efallai'n cael ei anwybyddu pan fyddwn yn trafod newid hinsawdd, sef y modd y mae ein defnydd ni yma yng Nghymru yn effeithio ar bobl a chymunedau ym mhob cwr o'r byd yn ogystal â llesteirio ymdrechion i wrthsefyll newid hinsawdd. Cafodd materion o'r fath eu crybwyll wrth ddatblygu fy Mil bwyd ac maent wedi helpu i lywio rhai o'r darpariaethau sydd ynddo. Lywydd, nid wyf am rannu gormod am fy Mil ar hyn o bryd—rwy'n siŵr fod yr Aelodau ar draws y Siambr yn edrych ymlaen yn fawr at ei weld yn cael ei gyflwyno i'r Siambr y mis nesaf—ond bydd y Bil yn edrych ar roi effaith system fwyd Cymru ar ein hamgylchedd yn ogystal ag ar yr amgylchedd byd-eang ynghanol y broses o wneud penderfyniadau drwy sefydlu nodau bwyd.
Nawr, wrth gwrs, fel y nododd Delyth, mae cyfrifoldeb byd-eang yn un o saith nod llesiant a nodir yn y Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol. Mae disgwyliad eisoes y dylai cyrff cyhoeddus ystyried effaith eu penderfyniadau ar y byd ehangach. Ond fel y mae'r cynnig yn datgan yn gywir, gellir gwneud mwy, yn wir mae'n rhaid gwneud mwy, i dynnu sylw at hyn. Ac ydym, rydym yn rhan o system fyd-eang o gynhyrchiant a defnydd, ond mae gennym gyfle i arwain yma yng Nghymru. Dyma pam y bydd fy Mil yn y dyfodol yn ceisio cryfhau'r modd y llywodraethir y system fwyd ymhellach, fel un elfen o gynyddu atebolrwydd o fewn y system ehangach, sy'n golygu y gallwn ganolbwyntio mwy ar sefydlu beth yw effaith ein defnydd a sut i liniaru hyn. Gwrandewais gyda diddordeb ar arweinydd Plaid Cymru ddoe yn ei gwestiwn i arweinydd y tŷ am yr angen am gomisiwn bwyd. Fodd bynnag, Lywydd, fe gawn fwy o gyfle i siarad am hyn, ond rwy'n siŵr y bydd Plaid Cymru'n gweld bod llawer o'r pwyntiau a godwyd ym mhwynt 2(c) eu cynnig yn rhyngweithio â fy Mil.
Felly, beth arall y gallwn ei wneud i leihau effeithiau amgylcheddol ein defnydd? Mae'r cynnig yn rhestru rhai pwyntiau diddorol, fel cefnogi'r sector amaethyddol i gyrchu porthiant sy'n fwy ecogyfeillgar ac nad yw'n cyfrannu at ddatgoedwigo. Ar y pwynt hwn wrth gwrs, rwyf am gyfeirio'r Aelodau at fy nghofrestr buddiannau fel ffermwr. Hefyd, mae angen inni edrych ar gadwyni cyflenwi bwyd lleol, sydd eisoes wedi'i grybwyll, a nodi cyfleoedd i gynhyrchu mwy o'r hyn rydym yn ei fwyta a helpu cyrff cyhoeddus i gyrchu'r cynnyrch hwn. Mae gennyf ddiddordeb mewn gwybod sut y bydd Bil Caffael Cyhoeddus y Llywodraeth yn galluogi awdurdodau lleol i adeiladu'r capasiti i gyrchu mwy o gynnyrch lleol a rhoi cyfleoedd i gynhyrchwyr lleol fod yn rhan o drefniadau caffael lleol.
Ond un peth y gallem ei wneud ac efallai y gellid bod wedi edrych arno o fewn y cynnig sydd o'n blaenau yw sut i gryfhau'r cynlluniau labelu sydd gennym i'w gwneud yn haws i ddefnyddwyr nodi cynhyrchion sy'n cael effaith fwy cadarnhaol ar bobl a'r amgylchedd. Yn rhan o hyn, mae angen inni gynyddu lefel y data a gasglwn ar lefel Cymru a'r DU i gynyddu tryloywder a dealltwriaeth o effaith ein defnydd. Felly, byddai'n ddiddorol clywed gan Lywodraeth Cymru sut mae'n gweithio gyda phartneriaid i gynyddu'r gwaith o gasglu data a sut y gallwn wella dulliau olrhain o fewn cadwyni cyflenwi. I gloi, Lywydd, rwy'n croesawu'r ddadl heddiw, ac rwy'n cefnogi'r sail dros y cynnig ac yn sicr yn cefnogi ein gwelliant. Diolch.