Mae'r argyfwng costau byw wedi bod yn datblygu ers 12 mlynedd, wedi'i waethygu gan Brexit, y rhyfel yn Wcráin a pholisïau Llywodraeth y DU, sy'n torri cyllid gwasanaethau cyhoeddus, yn gwthio cynhyrchiant i drothwy afrealistig ac yn torri taliadau nawdd cymdeithasol. Hoffwn groesawu argymhellion 8 a 9 yr adroddiad. Mae gorfod gwneud cais am fudd-daliadau a grantiau yn ddryslyd ac yn flêr. Mae trigolion yn clywed pytiau o wybodaeth ar y newyddion, efallai mewn perthynas â chyhoeddiad gan Lywodraeth y DU—ond nid yw ar gael eto, ac nid ydym yn siŵr sut y caiff ei gyflawni.

Mae Llywodraeth Cymru yn llenwi'r bylchau sy'n cael eu gadael ar ôl gan gynlluniau cyllido Llywodraeth y DU i wneud yn siŵr nad yw pobl yn cael eu gadael ar ôl. Ond mae cynghorau'n wynebu bylchau ariannu enfawr, ac mae disgwyl mai hwy yw'r corff dosbarthu, ac ni fyddant yn gallu camu i mewn. Byddai porth un stop neu asesydd grant yn syniad da, lle gellir dod o hyd i'r wybodaeth ddiweddaraf. Ond mae'n rhaid inni wneud yn siŵr fod pob cyswllt yn cyfrif. Dywedodd yr Hwb Lles yn Wrecsam, pan fydd pobl yn dod am ymgynghoriadau COVID hir, eu bod yn gofyn iddynt a ydynt yn iawn, ac a oes angen help arnynt gydag unrhyw beth arall, fel cael mynediad at grantiau. Yn sir y Fflint, ceir un pwynt cyswllt ar gyfer grantiau therapi galwedigaethol, nyrsys ardal, gan ei gwneud yn haws i gael cymorth. Felly, rwy'n credu bod yn rhaid gwneud yn fawr o bob cyfle nawr.

Mae cynhyrchiant ac arbedion effeithlonrwydd wedi cael eu gwthio i'r eithaf dros y 15 i 20 mlynedd diwethaf. Mae patrymau shifft yn hir, ac nid ydynt yn gyfeillgar i deuluoedd; nid ydynt yn cydweddu â gofal plant. Nid yw'r defnydd cynyddol o gontractau dim oriau neu gontractau rhan-amser gyda goramser gorfodol yn dda iawn i deuluoedd. Cafodd rowndiau gweithwyr y Post Brenhinol eu hymestyn y llynedd i 13 milltir ar gyfartaledd bob dydd. Eto i gyd, mae'r Post Brenhinol eisiau torri tâl salwch, ac mae gweithiwr sy'n cerdded 13 milltir y dydd yn mynd i gael mwy o broblemau iechyd, ond maent am dorri tâl salwch a chynyddu'r defnydd o weithwyr asiantaeth.

Rwy'n falch fod yr adroddiad hwn yn cydnabod yr effaith y mae'r farchnad lafur bresennol yn ei chael ar weithwyr, ac rwy'n falch o weld bod Llywodraeth Cymru wedi adnewyddu ei hymrwymiad i gefnogi pobl sy'n gweithio drwy bartneriaeth gymdeithasol. Ond nid yn y sector preifat yn unig y mae'r broblem; mae arian gwasanaethau cyhoeddus i gynghorau ac iechyd wedi cael ei dorri, ac mae cyflogau wedi aros yn eu hunfan. Mae gweithwyr yn cael eu llethu ac maent yn gadael y sector. Maent wedi ymlâdd. Pe bai Llywodraeth y DU yn gwrthdroi toriadau'r sector cyhoeddus ac yn buddsoddi yn y sector gofal ehangach, byddai'n creu llawer mwy o swyddi na buddsoddiad yn y diwydiant adeiladu. Mae'n cyflogi mwy o fenywod, yn wyrdd ac yn cefnogi pobl a theuluoedd ar draws ein cymunedau. Byddai'n helpu i fuddsoddi yn ein cymunedau hefyd, gan y byddent yn gwario'n lleol. Byddai buddsoddi mewn gofal yn ysgogiad economaidd da yn ystod yr argyfwng costau byw, a byddai hefyd yn tynnu'r pwysau oddi ar y GIG.

Byddai buddsoddi mewn gofal plant hefyd yn helpu i fynd i'r afael â'r argyfwng costau byw a chefnogi 46 y cant o rieni sengl sy'n dlawd—86 y cant ohonynt yn fenywod. Nid nawr yw'r amser i dorri gwariant gwasanaethau cyhoeddus, pan fo'i angen yn fwy nag erioed i helpu pobl mewn argyfwng. Clywsom hyn yn y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai heddiw. Mae digartrefedd wedi cyrraedd pwynt o argyfwng. 

Rwy'n gwybod bod cymorthdaliadau bysiau yn ôl ar y bwrdd, gan eu bod yn edrych ar gyni hefyd a mwy o doriadau, ac yn ymdopi â'r bwlch ariannu canol blwyddyn. Mae diswyddiadau ar y bwrdd. Mae cau cyfleusterau hamdden, pyllau nofio ac yn bwysicaf oll, y gwasanaethau cymorth rydym angen i gynghorau eu darparu—yr holl help a'r holl gymorth—ar y bwrdd hefyd. Felly, mae angen inni fuddsoddi cyllid gwasanaethau cyhoeddus a gwariant cyhoeddus nawr er mwyn cefnogi teuluoedd drwy'r argyfwng costau byw hwn, ac nid eu torri ymhellach. Diolch.