Part of the debate – Senedd Cymru am 3:20 pm ar 23 Tachwedd 2022.
Diolch am y cwestiwn. Wrth gwrs, roeddwn yn credu bod cyflwyniad yr Athro Ciaran Martin yn drawiadol iawn neithiwr, yn dilyn y cyflwyniad blaenorol gan Syr David Lidington. Rwy'n credu bod y rhain yn gyfraniadau pwysig iawn i'n dealltwriaeth o'r materion cyfansoddiadol sy'n amlwg yn ein hwynebu.
I ddechrau, rwy'n credu ei bod yn werth inni fod yn glir ynghylch y dyfarniad y bore yma. Roedd y dyfarniad yn ddyfarniad unfrydol gan bob un o'r pum barnwr yn y Goruchaf Lys. Mae'n ddyfarniad 34 tudalen, a byddaf yn ystyried manylion y dyfarniad yn ofalus iawn. Y prif gwestiwn yn y dyfarniad oedd a oedd gan Senedd yr Alban rym i ddeddfu ar gyfer cynnal refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Roedd ein rôl fel Llywodraeth Cymru yn yr achos hwnnw yn gyfyngedig. Nid oedd yn briodol ymyrryd, felly fe wnaethom gynnal briff gwylio. Credaf y bydd angen ystyried holl ganfyddiadau'r Goruchaf Lys ac ystyried yr holl gyflwyniadau a wnaed yn ofalus, yn ogystal ag ymateb y Goruchaf Lys iddynt. Yn sicr gallaf sicrhau'r Senedd y byddaf yn ymgymryd â'r dasg honno.
Mae hefyd yn bwysig inni fod yn glir ynghylch casgliad y Goruchaf Lys. Roedd y Goruchaf Lys yn glir iawn, mewn perthynas â darpariaeth Bil Refferendwm Annibyniaeth yr Alban, sy'n dweud mai'r cwestiwn y dylid ei ofyn mewn refferendwm yw, 'A ddylai'r Alban fod yn wlad annibynnol?', a phenderfyniad y Goruchaf Lys oedd bod hwnnw'n fater a gedwir yn ôl. Nawr, o ran Cymru, mae'r safbwynt rydym wedi'i fabwysiadu wedi'i nodi yn ein papur diwygio cyfiawnder, a gyhoeddwyd, rwy'n credu, ym mis Mehefin 2021, lle roedd yn dweud
'Dylid ystyried datblygiadau cyfansoddiadol yn y Deyrnas Unedig yn y dyfodol ar sail holistaidd ac ar sail egwyddor gyfansoddiadol, yn hytrach na thrwy ddiwygio setliadau cyfansoddiadol penodol mewn modd ad hoc. Dylid gwneud hyn drwy gonfensiwn cyfansoddiadol.'
Nawr, wrth gwrs, mae gennym ein comisiwn annibynnol ein hunain; rydym wedi ei sefydlu er mwyn ystyried ac archwilio rhai o'r materion y mae'r Aelod wedi'u codi'n benodol, ac efallai y dylwn atgoffa'r Senedd eto o dermau'r Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru. Ceir dau amcan eang: y cyntaf yw ystyried a datblygu opsiynau ar gyfer diwygio strwythurau cyfansoddiadol y Deyrnas Unedig yn sylfaenol, lle mae Cymru'n parhau i fod yn rhan annatod ohoni, a'r ail yw ystyried a datblygu pob opsiwn egwyddor flaengar i gryfhau democratiaeth Cymru a sicrhau gwelliannau i bobl Cymru. Yn sicr, nododd yr Athro Ciaran Martin y pwynt, yn gyfansoddiadol, fod angen llwybr lle gellir gwneud penderfyniadau mewn gwirionedd, ac rwy'n sicr yn gobeithio y bydd ein comisiwn ein hunain yn archwilio'r rheini.
Nawr, fe wyddoch mai safbwynt Llywodraeth Cymru yw mai'r ffordd orau o ddiogelu buddiannau Cymru yw drwy fod yn rhan o'r Deyrnas Unedig, ond Teyrnas Unedig sydd angen ei diwygio'n sylweddol ac yn radical, a nodir y diwygiadau hynny ym mhapur 'Diwygio ein hundeb: cydlywodraethu yn y DU'. Yn sicr, rwy'n credu mai'r ffordd orau o gyflawni newid a diwygio cyfansoddiadol yw drwy ethol Llywodraeth Lafur ar draws y DU yn yr etholiad cyffredinol nesaf.