A hynny ar ôl i ddarn o bwysau y grab ddisgyn i mewn i graidd un o'r  adweithyddion, a neb yn sylwi am oriau. Mae'n rhaid inni gyfrif ein hunain yn andros o lwcus.

Newid hinsawdd ydy’r ddadl arall dros gyfiawnhau niwclear. Mae newid hinsawdd yn digwydd o flaen ein llygaid, ac mae’n rhaid cymryd camau ar frys i wirdroi y niwed sydd yn digwydd. Mae gennym ni saith mlynedd yn unig er mwyn atal y byd rhag cynhesu i ddwy radd dros y tymheredd ydoedd cyn yr oes ddiwydianol. Mae'n rhaid gweld datgarboneiddio ar raddfa eang a sydyn, felly. 'Niwclear ydy’r ateb' medd y Llywodraethau, ond peidiwch â chredu'r hype. All niwclear ddim chwarae yr un rhan yn yr ymgyrch i ddatgarboneiddio sydyn. Edrychwch ar Hinkley Point C, er enghraifft. Fe gyhoeddwyd y prosiect yma nôl yn 2010. Cafodd ei drwyddedu ddwy flynedd wedyn yn 2012, a dechreuwyd ar y gwaith yn 2017. Mae’r cynllun eisoes ddwy flynedd ar ôl amser, ac mae’n debygol na fydd yn cael ei gomisiynu tan o leiaf 2030, gan gostio o leiaf £8 biliwn yn fwy na'r gyllideb wreiddiol. Bydd cost yr un atomfa yma yn unig tua £30 biliwn. Hyd yn oed pe cychwynnir ar y gwaith o gomisiynu’r wyth atomfa yr addawodd Boris Johnson, neu’r 11 atomfa a addawodd Tony Blair, yfory, yna byddai’n 2033, ar y gorau, cyn y gwelwn ni’r un wat o drydan yn dod allan ohonyn nhw.

Yn wir, wrth feddwl am drafferthion Hinkley C, mae’n werth nodi fod ymchwil prifysgol Aarhus yn dangos mai dyma'r norm. Mae 97 y cant o brosiectau atomfeydd niwclear y byd yn mynd dros amser, gan gymryd 64 y cant yn fwy o amser i’w hadeiladu a chostio 117 y cant yn fwy na’u cyllidebau gwreiddiol. Dydy hyn heb ystyried yr atomfeydd modiwlar bach newydd, yr SMRs, sy'n cael tipyn o sylw, ond eto, does na'r un ohonyn nhw wedi cael eu hadeiladu, ac hyd yn oed yr un ohonyn nhw wedi cael eu drwyddedu. Bydd yn flynyddoedd cyn inni weld y dechnoleg yma yn weithredol, ac yn wir, mae gwaith prifysgol Stanford a British Columbia yn dangos y bydd atomfeydd modiwlar bach yn fwy budr na'r rhai confensiynol.

Dros y ddegawd a hanner diwethaf, rydyn ni wedi gweld biliynau o bunnoedd o bres cyhoeddus yn llifo i mewn i gwmnïau niwclear, er mwyn gwneud ymchwil ar sail addewidion mawr, ond nid ydynt wedi delifro dim, ac yn y cyfamser, mae newid hinsawdd yn mynd rhagddi yn gynt nag erioed. Ond mae gennyn ni dechnoleg aeddfed eisoes yn bodoli, er mwyn datblygu ynni adnewyddadwy, a hynny drwy ddefnyddio’r gwynt, yr haul, llanw a thrai, ac mae’r gallu yno i gomisiynu y rhain mewn llai na phum mlynedd. Felly pam nad ydyn ni'n gweld y biliynau yma yn mynd at dechnoleg aeddfed, gan ddangos ein bod ni'n wirioneddol o ddifrif ynghylch mynd i’r afael â newid hinsawdd? A pham fod yna gymaint o sôn, felly, am niwclear, efo'r biliynau yma'n cael ei fuddsoddi ynddo? Wel, dyma pam: mae'r wladwriaeth hon wedi bod yn flaenllaw wrth ddatblygu arfau niwclear erioed. Roedd y wladwriaeth hon yn bartner allweddol yn y Manhattan project, er enghraifft. Ers y cychwyn, mae'r wladwriaeth hon wedi cuddio datblygiadau niwclear militaraidd y tu ôl i ddatblygiadau niwclear sifil. Calder Hall oedd yr atomfa gyntaf yn y Deyrnas Gyfunol oedd i fod i gynhyrchu trydan oedd mor rhad â baw. Y gwir ydy mai ffatri cynhyrchu plwtoniwm oedd o. Mae hyn bellach yn ffaith gyhoeddus, ar ôl i Lywodraeth yr Unol Daleithiau gyfaddef iddynt ddefnyddio plwtoniwm o Calder Hall ar gyfer un o'u bomiau yn Nevada a llawer iawn mwy.

Yn 2009, fe gyhoeddodd adran ynni Llywodraeth UDA fod atomfa Trawsfynydd wedi cynhyrchu dros 3.6 tunnell metrig o weapons-grade plwtoniwm yn ystod ei oes weithredol. Ond, mae'r wladwriaeth bellach wedi colli'r sgiliau angenrheidiol ar gyfer niwclear militaraidd, ac mae'n rhaid iddyn nhw ail-lenwi'r pwll hwnnw o bobl gwbl dalentog a all wneud y gwaith affwysol o gymhleth sydd ei angen i ddatblygu llongau tanfor a llongau arfor niwclear ac arfau niwclear.

Bwriad y sôn cyson yma am niwclear, felly, ydy er mwyn cael y gweithlu talentog yma i fynd i'r sector a throsglwyddo sgiliau hanfodol o'r sifil i'r militaraidd. Dwi ddim yn rhyddhau unrhyw gyfrinachau yma—dim ond datgan ffeithiau sydd yn gyhoeddus erbyn hyn. Dyma eiriau Tom Samson, prif weithredwr adran SMR Rolls-Royce: