4. Dadl ar Ddatganiad: Cyllideb Ddrafft 2023-24

Part of the debate – Senedd Cymru am 3:47 pm ar 13 Rhagfyr 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Mike Hedges Mike Hedges Labour 3:47, 13 Rhagfyr 2022

(Cyfieithwyd)

Mae'n amlwg nad yw Llywodraeth y DU wedi rhoi cyllid digonol i Gymru i ymdrin â'r pwysau presennol. Rwy'n gwerthfawrogi bod Gweinidogion Cymru wedi gorfod gwneud penderfyniadau anodd iawn yn ystod proses y gyllideb. Roedd yna gyllid cychwynnol i Gymru o £1.2 biliwn dros ddwy flynedd yn natganiad yr hydref. Daeth dros hanner hwn o benderfyniad a wnaed ynglŷn â pholisi ardrethi annomestig yn Lloegr, sydd wedi ei efelychu yng Nghymru. Hyd yn oed wedi'r cyllid ychwanegol yn natganiad yr hydref, mae ein setliad yn dal werth hyd at £1 biliwn yn llai y flwyddyn nesaf mewn termau real. Rwy'n cytuno â'r Gweinidog; y blaenoriaethau allweddol o reidrwydd yw amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus rheng flaen, gan barhau i ddarparu cymorth i'r rhai yr effeithir arnyn nhw fwyaf gan yr argyfwng costau byw, a chefnogi ein heconomi drwy gyfnod o ddirwasgiad.

Rwy'n croesawu'r ymrwymiad a wnaed yn flaenorol gan Peter Fox i gynhyrchu cyllideb Geidwadol. Dim ond i'ch atgoffa, Peter, bod angen dangos y gostyngiad mewn treth y mae eich plaid wedi awgrymu ar y llinell wariant. Fel arfer rwy'n gofyn i Blaid Cymru yn y cyfnod hwn i lunio cyllideb annibynnol ddangosol ar gyfer Cymru. Er nad ydym wedi cael honno, rydym wedi cael dau awgrym gan Blaid Cymru. Un yw rhoi'r gorau i ariannu pensiwn ymddeol y wladwriaeth, a'r llall yw peidio â thalu cyfran Cymru o'r ddyled genedlaethol. Pe byddai torri'n rhydd yn rhyddhau gwledydd o'u cyfran o ddyled genedlaethol, byddai gennym fyd o ficrowladwriaethau.

Wrth edrych ar y gyllideb, ar drethiant, hoffwn yn ideolegol weld cynnydd o 45 y cant i 50 y cant ar gyfer unigolion incwm uwch. Dylai'r rhai sydd â mwy o arian dalu mwy—mae 45 y cant yn isel iawn i bobl gyfoethog iawn. Ond byddai dim ond yn cymryd ychydig dros 11 y cant i fod yn drethdalwyr yn Lloegr yn hytrach na Chymru a'r cynnydd y codi dim arian o gwbl. Pe bai hynny'n codi i 15 y cant, byddem mewn gwirionedd yn cymryd llai o arian. Y broblem sydd gennym ni yw ein ffin â Lloegr. Mae gan lawer o bobl sy'n gyfoethog iawn dai ar bob ochr y ffin, ac weithiau maen nhw'n gwneud penderfyniad ynglŷn â lle fydd eu prif breswylfa. Pe byddem ni'n ychwanegu 5 y cant, does dim llawer ohonyn nhw'n mynd i ddewis Cymru ar gyfer eu prif breswylfa.

Rwy'n croesawu'r arian ychwanegol i lywodraeth leol. Er mor bwysig yw addysg a gwasanaethau cymdeithasol, mae llywodraeth leol yn llawer iawn mwy na hynny. Mae addysg yn sbardun economaidd allweddol. Po fwyaf addysgedig yw'r gweithlu, y mwyaf yw eu cyflog. Os edrychwch chi ar economïau llwyddiannus ledled y byd, nid ydyn nhw'n talu cymorthdaliadau; yr hyn maen nhw'n ei wneud yw darparu addysg o ansawdd da, sy'n golygu bod gweithlu hynod addysgedig a medrus. Fel arfer, trafodir gofal cymdeithasol yn nhermau oedi wrth drosglwyddo cleifion allan o'r ysbyty. Gall gofal cymdeithasol o ansawdd da hefyd atal pobl rhag gorfod mynd i'r ysbyty. Rwy'n croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i dalu'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal cymdeithasol. Byddwn yn mynd ymhellach a dychwelyd at y drefn lle mae gofal cymdeithasol yn cael ei staffio gan staff sy'n cael eu cyflogi'n uniongyrchol gan awdurdodau lleol.

Mae gennym ni, wrth gwrs, ddifidend Brexit. Does dim rhaid i ni wneud taliadau fferm sylfaenol mwyach. Does dim rhaid dilyn y cynllun taliadau sylfaenol, sef cynllun yr Undeb Ewropeaidd, bellach. Roedden nhw'n cael eu talu fesul hectar o dir cymwys a oedd yn cael ei ddefnyddio i ffermio. Does dim angen i Lywodraeth Cymru ei dalu mwyach, a bydd hynny'n rhyddhau arian i dalu am godiadau cyflog i'r rhai yn y gwasanaeth iechyd. Er y byddwn i'n ei ddiddymu, rwy'n gofyn i Lywodraeth Cymru ei gapio. Er y byddwn yn ei gapio ar lefel y credyd cynhwysol, oherwydd dyna mae'r llywodraeth yn San Steffan a'r Ceidwadwyr yn ei ddweud sy'n ddigon i bobl fyw arno, nid wyf yn disgwyl i'r Llywodraeth fynd mor bell â hynny, ond rwy'n gofyn am gap. I'r bobl hynny sydd â ffermydd mawr iawn, dylem ni beidio â stwffio'u pocedi ag aur mwyach. 

Mae'r dadleuon hyn fel arfer yn troi o gwmpas cynyddu a lleihau gwariant ac nid ydyn nhw'n ymwneud â chanlyniadau. Mae gennym broblemau strwythurol yng Nghymru, ac mae angen mynd i'r afael â nhw. Mae yna gred ar draws y Siambr bod sefydliadau mwy yn darparu gwell gwasanaethau, er gwaethaf enghreifftiau gwasanaeth ambiwlans Cymru, Cyfoeth Naturiol Cymru, Iechyd a Gofal Digidol Cymru a bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr. Yn hytrach na chynhyrchu sefydliadau mwy a mwy, mae angen i ni ailstrwythuro sefydliadau i'r maint cywir. Maes y gellid ei thorri i ddarparu'r arian yw Cymorth i Brynu; i bob pwrpas, y cyfan mae'n ei wneud yw helpu i chwyddo prisiau tai. Dydw i ddim yn credu bod parthau menter yn gost-effeithiol a dylid eu hailystyried. Nid yw defnyddio arian i ddod â ffatrïoedd cangen i Gymru wedi gweithio. Rydym ni wedi gweld nifer ohonyn nhw'n dod, ac rydym ni wedi gweld y rhan fwyaf ohonyn nhw'n mynd. Os ydym yn defnyddio arian ar gyfer datblygu economaidd, yna gwell defnydd fyddai cefnogi cwmnïau newydd.

Mae llywodraethau'n hoffi deddfu, a byddai'r gwrthbleidiau yn hoffi deddfu. Rwy'n gofyn i flaenoriaeth gael ei rhoi i feysydd megis lles anifeiliaid, gweithredu ar rasio milgwn—deddfwriaeth sy'n costio ychydig iawn o arian.

Yn olaf, ar wariant cyfalaf, gallai tir nad yw'n cael ei ddefnyddio gael ei werthu i gynhyrchu derbyniadau cyfalaf, fel y mae cynghorau ar draws Cymru yn ei wneud. Bydd pob person sydd wedi arwain cyngor yn yr ystafell hon yn gwybod bod ganddyn nhw dir nad oedd ei angen arnyn nhw, nad oedd yn cael ei ddefnyddio, ac roedden nhw wedyn yn ei werthu ac yn defnyddio'r arian hwnnw i wella lle roedden nhw'n byw. Yr hyn sydd gennym yw bancio tir gan Lywodraeth Cymru, a gan y gwasanaeth iechyd yn enwedig, mewn ardaloedd lle gallai gwerthu'r tir hwnnw yn sicr wneud llawer o les i economi Cymru. Yn olaf, rwy'n credu bod y Llywodraeth yn symud i'r cyfeiriad cywir, ond hoffwn weld mwy o bethau'n cael eu gwneud.