Bydd llawer sydd yn clywed am y Bil arfaethedig am y tro cyntaf yn pryderu mai'r bwriad ydy i alluogi GM, fel rydyn ni wedi clywed y Gweinidog yn dweud, sef addasu genetaidd. Ond, nid dyna ydy ystyr 'golygu genetaidd' o gwbl.

Ar hyn o bryd, mae’r gallu golygu genetaidd yn eistedd yn rhan o ddeddfwriaeth addasu genetaidd, ond ni ddylai fod yno, gan eu bod yn ddau beth gwbl wahanol. Bwriad y Bil ydy eu gwahanu nhw, a rhoi gallu i wyddonwyr a chynhyrchwyr bwyd i wneud yr hyn sydd yn digwydd yn naturiol ym myd natur. Nid cyflwyno genynnau newydd ydy’r bwriad; nid gwireddu rhywbeth fel ffilm arswyd Splice ydy hyn. Mae golygu genetaidd yn cyflawni’r un peth â’r hyn sydd eisoes yn digwydd yn naturiol ym myd natur, ond yn torri allan yr amser hir mae’n ei gymryd, yn gannoedd neu’n filoedd o flynyddoedd, weithiau, er mwyn i enynnau trawsffrwythloni. Yn wir, mi ddaw'r holl fwyd rydyn ni’n eu bwyta heddiw allan o blanhigion sydd wedi eu bridio. Mae yna 3,000 o blanhigion sydd mewn defnydd heddiw wedi dod o fridio planhigion yn eithafol—er enghraifft, grawnffrwyth lliw oren yn un ohonyn nhw. Edrychwch ar gatalogau hadau ac fe welwch chi fathau gwahanol o lysiau neu ffrwythau lle mae’r bridwyr wedi dethol y mwtaniad a thrawsffrwythloni er mwyn cael brid arbennig, ac yna eu gwerthu.

Ni fydd genynnau newydd yn cael eu cyflwyno ond, yn hytrach, bydd hyn yn galluogi gwneud mân newidiadau, mutations, i drefn DNA mewn modd wedi’i dargedu. Mae hyn yn digwydd yn naturiol, a gellir cyflawni hyn drwy sgrinio miliynau o blanhigion, er enghraifft, er mwyn canfod y mutation, ond dydy hynny—er enghraifft, sgrinio pob gwelltyn o wair arbennig—ddim yn ymarferol. Gall hyn hefyd arwain at addasu cynnwys ym maeth bwyd, gan wneud rhai bwydydd yn fwy maethlon, a sicrhau gwytnwch yn y gallu i gynhyrchu bwyd.

Mae’r Bil newydd yn argymell newid y gyfraith er mwyn creu categori newydd o PBO, y precision-bred organism. Felly, os ydy rhywun yn defnyddio golygu genetaidd er mwyn gwneud planhigyn neu anifail newydd, ond un a fyddai wedi gallu digwydd yn naturiol beth bynnag, yna fydd hyn yn caei ei eithrio o ddeddfwriaeth y GMO. Dyna ydy’r bwriad. Bydd hyn hefyd yn golygu y gall cwmnïau llai, megis cynhyrchwyr yng Nghymru, gael gwell cyfle i ddatblygu bridiau o fwyd, oherwydd, fel y saif pethau, mae’r rheoliadau presennol a’r gost o wneud cais am hawl i wneud hyn o dan y ddeddfwriaeth GMO yn anferthol, sy’n golygu mai dim ond cwmnïau mawr rhyngwladol sydd medru gwneud hyn, gan gloi allan cwmnïau Cymreig.

Mae yna hefyd ddadl amgylcheddol. Mae angen mwy o amrywiaeth planhigion er mwyn medru wynebu heriau newid hinsawdd. Er enghraifft, gall hyn olygu ein bod ni’n medru datblygu hadau sydd yn medru ymdopi mewn hinsawdd mwy sych efo llai o ddŵr. Enghraifft ddiweddar o hyn ar waith ydy gwaith y Scottish agricultural institute, sydd wedi bod yn edrych ar PRRS, sef y porcine reproductive and respiratory syndrome virus. Mae’r sefydliad yn yr Alban wedi llwydo i ddatblygu moch sydd ddim yn dioddef o’r haint yma. Ac mae’n bosibl, wrth gwrs, gweld y dechnoleg yma ar waith wrth i wyddonwyr ddatblygu ffyrdd o fynd i’r afael â gwahanol glefydau, megis liwcemia. Felly, mae’r egwyddor yn un i’w chefnogi, a gresyn nad ydy Llywodraeth Cymru wedi dod â deddfwriaeth ei hunan ymlaen.

Ond, yn olaf, dwi am nodi ein bod ni’n siomedig gweld gemau gwleidyddol ar waith o du'r Llywodraeth. Mae yna bryderon a chwynion dilys wedi cael eu rhestru gan y Gweinidog am fethiannau democrataidd y Bil a’r broses yma, a hyn yn cael ei ddefnyddio, yn ei dro, i gyfiawnhau gwrthwynebu’r LCM. Ond mae’r un problemau yma sydd wedi cael eu hamlygu heddiw hefyd wedi cael eu hamlygu mewn LCMs eraill yn y gorffennol, ond rhai y mae’r Llywodraeth wedi'u cefnogi ac wedi annog pobl i’w cefnogi a phleidleisio o’u plaid nhw. Mi fyddai’n dda gweld cysondeb o du'r Llywodraeth pan fo hi'n dod i LCMs. Diolch yn fawr iawn.