Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad. Mae camwedd aruthrol yr Holocost yn parhau i fod yn rhy ddyrys i'w amgyffred. Rwyf innau hefyd wedi cael yr anrhydedd a'r fraint o siarad â nifer o oroeswyr yr Holocost erbyn hyn: plant, pobl, bodau dynol, a roedd ac mae'n parhau i fod yn gamwedd o'r fath waethaf. Mae nifer o Aelodau wedi siarad ynghylch erchyllterau hil-laddiad Rwanda, ond fe hoffwn i ddatgysylltu fy hunan hefyd oddi wrth sylwadau'r Ysgrifennydd Cartref ynghylch 'heidiau'.

Peth grymus yw mai'r thema ar gyfer Diwrnod Cofio'r Holocost yw pobl gyffredin. Mae hi'n rhy gyfleus ac yn rhy gyfforddus i ni ein twyllo ni ein hunain mai'r hyn a achosodd erchyllter yr Holocost oedd grŵp eithafol ac annormal o gefnogwyr gwleidyddol, ac, fel roedd y rhaglen ddogfen gymhellol ar BBC2 gan James Bulgin yn ei ddangos, yr hyn sy'n achos gwir arswyd i'r ddynoliaeth gyfan yw parodrwydd dynion a menywod cyffredin i fod â rhan yn y camwedd hwnnw: proses o annynoli pobl, derbyn casineb, defnydd o iaith gan wleidyddion a phobl yn llyncu propaganda. Un o'r golygfeydd mwyaf ysgytwol a gyflwynwyd yn y rhaglen ddogfen oedd ffilm gartref milwr o'r Almaen, a oedd yn dangos dynion yn cael eu taflu i ffos yn Lithwania cyn cael eu saethu, ond y cyfan yn digwydd o flaen tyrfa fawr a ddaeth yno i wylio, a oedd yn ysu am gael gweld. Wrth sylwebu ar hyn, fe ddywedodd Bulgin, 'Mae hi bron fel pe bai saethu Iddewon wedi mynd yn rhywbeth i'w wylio fel chwaraeon'—roedd mor wirioneddol arswydus i'w wylio, wyth degawd wedi'r digwydd. Ac fe efelychwyd y golygfeydd erchyll hyn hefyd yn yr Unol Daleithiau a'r Holocost, a oedd yn dangos lluniau i ni o dyllau yn y ddaear yn llawn o rai a saethwyd yn gelain, menywod noeth a babanod, a'r rhai a oedd yno'n helpu ac yn ffilmio yn chwerthin wrth i'r plant gael eu dienyddio. Felly, Gweinidog, beth all Llywodraeth Cymru a chymdeithas wâr ei wneud i sicrhau na fydd cenedlaethau'r dyfodol fyth yn anghofio'r fath arswyd a drygioni? Pa wersi mae hyn yn eu dysgu i ni am rym unigolion i effeithio ar ein brodyr a'n chwiorydd ni er gwell neu er gwaeth?