Unwaith eto, a gaf fi ddiolch i James Evans am ei sylwadau pwerus iawn, sylwadau rwy'n cytuno â hwy? Ac a gaf fi ddechrau drwy wneud rhai pwyntiau cyffredinol mewn ymateb? Yn gyntaf, mae’r materion a godwyd gan raglen ymchwilio’r BBC yn ddychrynllyd, heb os, a hoffwn ailadrodd ein bod yn cydnabod y dewrder a gymerodd i godi llais ar ôl dioddef unrhyw fath o aflonyddu—credaf y dylid canmol y ffordd y gwelsom hynny’n cael ei wneud yn gyhoeddus ar y rhaglen. Nawr, y llynedd, fel y gwyddoch, fel Llywodraeth, gwnaethom gyhoeddi ein strategaeth genedlaethol ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, sy'n nodi'n glir ein huchelgeisiau i sicrhau mai Cymru yw'r lle mwyaf diogel yn Ewrop i fod yn fenyw, ac mae hynny'n cynnwys yn y gweithle. Nawr, nid yw Llywodraeth Cymru yn mynd i gadw'n dawel am gam-drin, ac rydym wedi ymrwymo i fynd i'r afael ag aflonyddu a bwlio yn uniongyrchol, gan fod hawl gan fenywod a merched i fod yn ddiogel ym mhob agwedd ar eu bywydau.

Nawr, ar y manylion, fel y dywedodd y Prif Weinidog yma yn y Siambr ddoe, mae angen inni weld camau gweithredu tryloyw ar frys i helpu i adfer hyder yn Undeb Rygbi Cymru. Ac er mwyn sicrhau hynny, mae angen i Undeb Rygbi Cymru gydnabod yn gyhoeddus pa mor ddifrifol yw'r materion a gafodd eu darlledu yn y rhaglen deledu BBC Wales Investigates nos Lun. Nawr, dros y dyddiau diwethaf, rwyf wedi bod yn ymgysylltu ag Undeb Rygbi Cymru ynghylch y camau gweithredu y mae'n rhaid iddynt eu cymryd ar unwaith i fynd i'r afael â'r honiadau hyn a sut maent yn darparu amgylchedd diogel i'w staff a rhanddeiliaid ehangach sy'n rhydd rhag aflonyddu a chamdriniaeth o bob math. Nodaf y sylwadau a wnaed gan y prif weithredwr yn y wasg ddoe eu bod wedi syrthio'n fyr o'r disgwyliadau wrth arddangos rygbi Cymru i’r byd a'u bod yn gweithio ar y newidiadau angenrheidiol ar unwaith i sicrhau bod hon yn gamp y gall pob un ohonom fod yn falch ohoni unwaith eto ac sy’n cydnabod pwysigrwydd cydraddoldeb rhywiol a chreu amgylchedd sy’n rhydd rhag camdriniaeth.

Cyfarfûm â’r prif weithredwr eto y bore yma, a nodais ein disgwyliadau'n glir ar gyfer camau gweithredu brys a fydd yn adfer ymddiriedaeth staff, chwaraewyr, cefnogwyr, rhieni a phlant yn ei sefydliad. Pwysais arno am enghreifftiau penodol o’r hyn y maent yn bwriadu ei roi ar waith i sicrhau diogelwch y rheini sy’n gweithio i Undeb Rygbi Cymru. A dywedwyd wrthyf fod y rhain bellach yn cynnwys cyflogi cyfarwyddwr pobl, adnewyddu eu polisïau AD, a hyfforddiant cydraddoldeb ac ymgysylltu â staff. Nawr, mae hynny'n bwysig, gan mai'r anghydraddoldeb a wynebir gan fenywod oedd wrth wraidd y rhaglen ddydd Llun, yn Undeb Rygbi Cymru ac yng ngêm y menywod yn gyffredinol. A dylai menywod allu mynd i'r gwaith a chymryd rhan mewn chwaraeon yn rhydd rhag aflonyddu a chamdriniaeth. Nawr, ar y materion yn y gweithle ei hun a godwyd yn y rhaglen, byddwn yn dweud hyn: os nad oes gan sefydliad broblem gyda'i ddiwylliant, ni fyddai cwynion mor ddifrifol â'r rhain yn dod i'r amlwg. A hyd yn oed os nad yw proses ffurfiol a arweinir gan gyfreithiwr allanol yn cadarnhau cwyn, nid yw hynny'n golygu na ddigwyddodd y digwyddiad hwnnw.

Nawr, gwelais drosof fy hun fod Undeb Rygbi Cymru wedi gwneud cynnydd cadarnhaol yn ddiweddar ar ddatblygu gêm y menywod yng Nghymru, gyda chontractau proffesiynol ar gyfer y tîm cenedlaethol, tîm datblygu sydd newydd ei ffurfio a chystadleuaeth ranbarthol i chwaraewyr dan 18, i nodi ychydig o enghreifftiau'n unig—gyda phob un yn cynyddu'r cyfleoedd i fenywod a merched ym myd rygbi. Fodd bynnag, mae Undeb Rygbi Cymru eu hunain yn cydnabod bod hyn yn dilyn blynyddoedd o lesgedd o ran datblygu gêm y menywod, a dyna pam y gwnaethant gomisiynu adolygiad i gêm y menywod ychydig flynyddoedd yn ôl. Cafwyd galwadau i'r ddogfen hon gael ei chyhoeddi; rwy'n cefnogi’r galwadau hynny, gan fy mod yn credu’n gryf fod y ffordd y mae wedi'i chadw'n gyfrinachol yn fwy niweidiol na phe bai’r adroddiad wedi cael ei gyhoeddi. Gwneuthum y pwynt hwnnw i’r prif weithredwr y bore yma, a gwneuthum y pwynt iddo o’r blaen mewn trafodaethau gydag ef. Dylai Undeb Rygbi Cymru, yn y lle cyntaf, gyhoeddi'r ddogfen honno ac egluro sut y gwnaethant ymateb i’r adolygiad a sut maent yn cynllunio ar gyfer datblygu gêm y menywod ymhellach. Rwyf hefyd yn ymwybodol y bu galwadau am ymchwiliad gan bwyllgor Senedd, a byddwn yn croesawu hynny hefyd, wrth gwrs.

Lywydd, mae hwn yn fater rwyf fi, fel y Dirprwy Weinidog chwaraeon, o ddifrif yn ei gylch, a byddaf yn parhau i bwyso yn y ffordd gryfaf bosibl am ddiwygio a thrawsnewid Undeb Rygbi Cymru ar unwaith, gan ei fod yn sefydliad sy'n ganolog i chwaraeon a bywyd diwylliannol a dinesig ein cenedl.