Part of the debate – Senedd Cymru am 4:36 pm ar 7 Chwefror 2023.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n credu, yn glir iawn, wrth wrando ar y ddadl hon, bod dau beth yn fy nharo i: yn gyntaf, yn sicr y risg fwyaf i Gymru a'i dinasyddion yw parhau i fod yn rhan o'r DU a pheidio â bod â'r ysgogiadau hyn o dan ein rheolaeth, ac yn ail mai celwyddau oedd yr holl addewidion difidend Brexit. Nid ydyn ni yn gweld hynny'n cael ei adlewyrchu yn y realiti yma yng Nghymru.
Neithiwr, fe es i i gyfarfod cyhoeddus a oedd wedi'i drefnu gan y rhai sy'n gwrthwynebu'r cynigion gan Gyngor Caerdydd i gau Amgueddfa Caerdydd, preifateiddio Neuadd Dewi Sant a lleihau gwasanaethau llyfrgelloedd cyhoeddus. Gwnaethon ni glywed nifer o areithiau pwerus, yn arbennig gan y rhai y mae eu bywydau wedi'u trawsnewid gan y cyfleusterau gwych hyn, gan brofi nad yw asedau diwylliannol ond yn braf i'w cael, ond yn gwbl hanfodol ar gyfer iechyd a lles ein cymunedau. Pan ydw i eisoes wedi codi pryderon yn y Senedd am y posibilrwydd o golli ased diwylliannol a chyfleusterau hamdden—gan gynnwys pyllau nofio—, rwyf i wedi cael gwybod dro ar ôl tro mai mater i awdurdodau lleol yw hynny a bod eu setliad yn well na'r disgwyl yn y gyllideb ddrafft. Ond rwy'n ofni bod hynny'n tynnu oddi ar y gwirionedd yr ydyn ni'n ei weld ledled Cymru ar hyn o bryd, gyda—fel y mae pawb yn gwybod—Andrew Morgan, arweinydd CLlLC, yn datgan yn ddiweddar bod y rhagolygon economaidd i gynghorau yn edrych yn llwm, ac mae cynghorau'n gorfod gwneud penderfyniadau anodd i lenwi bylchau cynyddol yn y gyllideb oherwydd biliau ynni, chwyddiant a chostau cyflog.
Un cwestiwn a ofynnwyd yn y cyfarfod cyhoeddus neithiwr—ac rwy'n credu ei fod yn berthnasol i'r ddadl heddiw—oedd pam mae cymaint o wleidyddion yn ein Senedd ni ac yn ein hawdurdodau lleol ni nad ydyn nhw'n gwneud mwy i wrthsefyll yr agenda cyni, ac nad ydyn nhw ar y strydoedd i wrthod naratif y Torïaid nad oes arian ar gael. [Torri ar draws.] Na. Dro ar ôl tro yma, rydyn ni'n clywed Gweinidogion yn dweud mai bai Llywodraeth y DU yw hi bod yn rhaid gwneud y penderfyniadau anodd hyn, ond un peth yr hoffwn i ei ofyn heddiw yw: beth rydych chi'n ei wneud mewn termau ymarferol, y tu hwnt i ysgrifennu llythyrau neu wneud datganiadau cyhoeddus, i fynnu'r cyllid yr ydyn ni ei angen ac yn ei haeddu? Oni bai bod rhywbeth sylweddol yn newid, ac yn gyflym, bydd Cymru'n cael ei dinoethi o lawer o'i gwasanaethau a'i chyfleusterau cyhoeddus hanfodol, ac rwy'n gofidio weithiau, ein bod ni'n anghofio yn y fan yma fod y rhain o ganlyniad i ddewisiadau gwleidyddol wedi'u gwneud gan Lywodraeth y DU. Mae Llywodraeth y DU yn dilyn agenda polisi sy'n gwobrwyo'r cyfoethog neu'r hynod gyfoethog ac yn cosbi'r mwyafrif.
Mae'n bryd i ni uno gyda'n cymunedau ac anfon neges glir i San Steffan mai digon yw digon a'n bod ni'n anfodlon parhau i weithredu agenda gyni ar eu rhan. Mae gennym ni gyfle felly yn y gyllideb hon i amlinellu'r math o Gymru yr ydyn ni eisiau'i gweld, a defnyddio'r holl bwerau sydd ar gael i ni i'w blaenoriaethu. Mae fy nghyd-Aelod, Adam Price, wedi amlinellu ein blaenoriaethau o ran y GIG, ac mae ein cynnig yn golygu y gall arian ychwanegol fod ar gael. Amlinellodd fy nghyd-Aelod Sioned Williams yr heriau gwirioneddol iawn a'r risgiau sy'n gysylltiedig â rhai o'r toriadau yr ydyn ni'n eu gweld yn y gyllideb ddrafft, yn enwedig yn effeithio ar blant a phobl ifanc sy'n byw mewn tlodi yma yng Nghymru, ac mae mwy o blant a phobl ifanc mewn tlodi gyda phob mis sy'n mynd heibio.
Hoffwn i ofyn dau gwestiwn arall hefyd. Yn gyntaf, sut mae'r gyllideb ddrafft hon yn ymdrin â'r mater o recriwtio a chadw athrawon? Mae'n rhywbeth y cododd Laura Anne Jones. Rydyn ni wedi clywed rhybuddion gan benaethiaid, oni bai bod cyllid ychwanegol ar gael, byddwn ni'n colli athrawon a chynorthwywyr addysgu a bydd gwasanaethau cymorth ychwanegol yn cael eu colli. Felly, pa ystyriaethau sydd wedi'u rhoi i hyn yn y gyllideb?