Mae dau brif reswm, mewn gwirionedd. Un, byddai'n ein galluogi i godi refeniw ychwanegol ar gyfer gwariant cyhoeddus i greu'r math o gymdeithas weddus rydym am fod, a gwneud hynny mewn ffordd decach drwy greu strwythur trethu mwy blaengar yma yng Nghymru. Felly, cymerwch y pwynt cyntaf hwnnw—codi mwy o refeniw. Y broblem gyda'r system bresennol o ddatganoli trethi sydd gennym yw ei bod yn ei gwneud hi'n anodd iawn inni godi refeniw ychwanegol. Gwelsom enghraifft o pam na wnaethom hynny yn y ddadl ddoe ar y cyfraddau treth incwm; ar hyn o bryd, mae'n rhaid inni lynu at y bandiau treth a'r trothwyon a osodwyd gan Lywodraeth y DU. Ac oherwydd bod y rhan fwyaf o'r cyfraddau Cymreig o dreth incwm yn cael eu codi drwy'r gyfradd sylfaenol, mae'n rhaid inni ddefnyddio'r gyfradd sylfaenol honno i godi'r symiau mwy sylweddol, ac mae gwrthwynebiad i wneud hynny, am nad oes modd lliniaru'r effeithiau ar y rhai ar y cyflogau isaf yn uniongyrchol. Dyma pam nad yw'r pwerau treth incwm hynny erioed wedi cael eu defnyddio yma ers i ni eu cael; dyna pam nad oedd yr Alban yn defnyddio'r pwerau treth incwm hynny cyn 2016, pan gafodd y pŵer o'r diwedd i amrywio bandiau a throthwyon treth incwm. Ni wnaed defnydd o'r hawl wreiddiol i amrywio'r gyfradd sylfaenol hyd at 3c a roddwyd i Senedd yr Alban yn 1999; dim defnydd o'r hawl i amrywio pob band hyd at 10c, a roddwyd iddynt yn dilyn adroddiad comisiwn Calman yn 2012—yr un pŵer yn y bôn ag sydd gennym ni ar hyn o bryd.

Nawr, mae rhai pobl wedi dweud nad oedd modd defnyddio'r pwerau treth incwm sydd gennym ni nawr ac a oedd ganddynt hwy bryd hynny. Nawr, nid ydym yn derbyn hynny ym Mhlaid Cymru, fel y gwnaethon ddadlau ddoe; mae'n fater o ewyllys wleidyddol. Ac ar adeg o argyfwng, hyd yn oed o ystyried y cyfyngiadau a'r diffygion, daw amser pan fo'n rhaid ichi ddefnyddio'r pwerau hynny am y rhesymau a amlinellwyd, i ddiogelu gwasanaethau cyhoeddus mewn cyfnod o gyni. Ond mae yna rwystrau, yn amlwg, sy'n ei gwneud hi'n anos nag y dylai fod inni ddefnyddio'r pwerau ar hyn o bryd, ac mae'n rhaid i chi ofyn i'r Llywodraeth, os nad ydynt yn barod i ddefnyddio'r pwerau presennol—hyd yn oed yn yr amgylchiadau hyn—pa bwynt eu cael? Pa bwynt cynnal cost a phensaernïaeth sefydliadol y pwerau hyn os na fyddant byth yn cael eu defnyddio? A chanlyniad peidio â'u defnyddio yw y bydd ein gallu cyllidol, ein gallu i wneud yr hyn sy'n angenrheidiol i'n pobl, yn cael ei benderfynu nid gennym ni, ond ar ein rhan gan Senedd mewn man arall. Nid yw hwnnw'n lle gwych inni fod, nac ydy? Bydd yn cyfyngu ar ein gallu i wneud ein gwaith, i gyflawni'r dasg o wella bywydau pobl Cymru y cawsom ein hethol i'w gwneud, oherwydd byddwn ar drugaredd consensws San Steffan sy'n credu bod lefel Nordig o wasanaeth cyhoeddus rywsut yn gydnaws â lefelau treth tebyg i Ogledd America.

Gan fod yr Alban yn rhydd i osod bandiau a throthwyon treth incwm, mae wedi gallu defnyddio'r pwerau treth hynny; mae ganddi gyfradd gychwynnol, cyfradd ganolraddol, sy'n ei galluogi i gynyddu'r gyfradd sylfaenol mewn ffordd deg a chymesur. Cynyddodd Llywodraeth yr Alban y gyfradd sylfaenol honno: dyna'r tro cyntaf i unrhyw Lywodraeth yn y DU gynyddu'r gyfradd sylfaenol ers 1975—moment hanesyddol—oherwydd yr hyblygrwydd hwn. Ar ben uchaf y raddfa incwm, mae wedi gallu cynyddu cyfraddau a gosod trothwyon mewn ffordd sy'n adlewyrchu strwythur treth incwm yr Alban yn hytrach na'r DU, ac yn ôl Comisiwn Cyllid yr Alban, mae'r gwahaniaeth rhwng cyfraddau treth incwm yr Alban a pholisi treth y DU ers 2017 bellach yn cynhyrchu £1 biliwn ychwanegol mewn refeniw ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yn yr Alban, a bydd hynny'n codi i £1.5 biliwn yn 2026. Mae'r rhain yn symiau sylweddol, ac mae Cyngres Undebau Llafur yr Alban wedi awgrymu newidiadau ychwanegol yn ddiweddar: bandiau newydd, a symud y gyfradd uchaf i 48 y cant, fel yr awgrymwyd yn ein gwelliant ddoe, a fyddai'n codi £900 miliwn ychwanegol ar ben y £1 biliwn sy'n bodoli eisoes. A phe bai hynny'n cael ei gymhwyso i Gymru, yn gyfatebol i'n sylfaen dreth, byddem yn edrych ar £400 miliwn i £500 miliwn ychwanegol i fod ar gael i ni y flwyddyn nesaf. Felly, mae'n codi refeniw ychwanegol.

Yn ail, mae'n creu strwythur treth mwy blaengar. Daeth y Sefydliad Astudiaethau Cyllid i'r casgliad mai gan yr Alban y mae'r strwythur treth mwyaf blaengar yn y DU, yn fwy blaengar nag yma yng Nghymru, ac mae wedi gwneud hynny drwy gyfres o ymyriadau yn gyson bellach dros y pum mlynedd diwethaf, a thrwy'r ymyrraeth gyntaf yn 2017, fe ddilynodd lwybr gwahanol yno drwy gyflwyno trothwy is ar gyfer y gyfradd uwch. Yn 2019, ni chododd drothwy'r gyfradd uwch yn unol â gweddill y DU. Cafodd trothwyon ar gyfer talwyr y gyfradd uwch ac uchaf eu rhewi yn 2021, ac ati, ac ati. Felly, dros y pum mlynedd diwethaf, mae Llywodraeth yr Alban yn gyson, ar bob cyfle, wedi creu strwythur treth mwy blaengar na Chymru a Lloegr.

Mae Cyngres Undebau Llafur yr Alban wedi tynnu sylw at ffyrdd y gallent fynd ymhellach ar hyd y llwybr hwn drwy godi'r gyfradd uchaf ymhellach, fel y dywedais, a chreu trothwy is ar gyfer ei dalu, ynghyd â chyflwyno chweched cyfradd newydd rhwng y gyfradd uwch a'r gyfradd uchaf. Gallwch gael y math hwn o arloesedd blaengar oherwydd bod gan yr Alban hyblygrwydd o'r fath. Mae'r Sefydliad Ymchwil Polisi Cyhoeddus wedi awgrymu y gallech fynd ymhellach eto; mewn gwirionedd, gallech gael gwared ar fandiau treth yn gyfan gwbl a chael cynnydd graddol cyson, i bob pwrpas, yn y gyfradd dreth ymylol yn eu lle. Dyna fyddai'r system fwyaf blaengar oll, yn debyg i'r math o system sydd i'w chael mewn gwirionedd mewn llawer o wledydd Ewropeaidd. Gallem wneud hynny yng Nghymru pe bai gennym y pwerau hyn, ac felly mae'r enillion, yn nhermau polisi, yn glir iawn: refeniw ychwanegol sylweddol, ynghyd â'r gallu i greu strwythur treth llawer mwy blaengar, a'r cyfan y mae hynny'n ei olygu o ran effaith economaidd-gymdeithasol mewn gwlad sydd, yn anffodus, wedi'i deifio gan dlodi dwfn. 

Nawr, mae'r enillion yno. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog, pan fydd yn rhannu barn Llywodraeth Cymru, yn siarad am y risgiau, fel y gwnaeth mewn pwyllgor yn ddiweddar. Wel, gadewch inni edrych ar rai o'r risgiau y cyfeiriodd y Gweinidog cyllid atynt yn y pwyllgor. Yn y tymor byr, mwy o anwadalwch a refeniw anrhagweladwy. Wel, gadewch inni edrych ar y system bresennol. Dywedodd Llywodraeth Cymru—fe ddywedoch chi eich hun fod y gyllideb sydd gennych nawr yn werth hyd at £1 biliwn yn llai y flwyddyn nesaf o'i gymharu â phan gafodd ei chyhoeddi'n wreiddiol, a hyd at £3 biliwn yn llai dros y cyfnod adolygu gwariant tair blynedd o 2022-23 i 2024-25. Dyna'r system bresennol rydych chi'n ei hamddiffyn, Weinidog, system sy'n anwadal ac yn anrhagweladwy mewn gwirionedd. Felly, dyna'r system sydd gyda ni. Mae'r system yn yr Alban yn caniatáu inni liniaru effeithiau anrhagweladwy, oherwydd eu gallu i gynhyrchu refeniw ychwanegol sylweddol.

Y risg arall y cyfeiriwyd ati yw risg refeniw hirdymor, y risg y bydd sylfaen dreth Cymru'n tyfu'n arafach. Wrth gwrs, yr ochr arall i'r geiniog i hynny yw y gallai sylfaen drethi Cymru dyfu'n gynt. Yn wir, dyna a ddigwyddodd yn ddiweddar, onid e? Roedd y refeniw o gyfradd Cymru yn 2021 yn fwy na'r addasiad cysylltiedig i'r grant bloc, gan ddarparu £62 miliwn ychwanegol i ariannu gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Ond gallwch liniaru—