Diolch, Llywydd. Fel yr wyf i wedi ei nodi drwy bob cam o hynt y Bil hwn drwy'r Senedd, hoffwn bwysleisio unwaith eto bwysigrwydd gwneud y ddeddfwriaeth hon mor gryf â phosibl o ran caffael cyhoeddus yng Nghymru. Am fwy na degawd, mae Plaid Cymru wedi galw am dargedau uchelgeisiol ond realistig, mesurau meintiol, a nodau eglur i gynyddu'r gwerth sy'n cael ei ychwanegu at economi Cymru trwy gaffael, i atgyfnerthu ein heconomi ac i gynyddu lefel y gwariant cyhoeddus a roddir i gwmnïau, busnesau a sefydliadau sydd wedi'u lleoli yng Nghymru, gan gadw'r bunt gyhoeddus ym mhocedi ein pobl, ein cymunedau a'n cenedl i bob pwrpas. Yn y 10 mlynedd a mwy hynny, gallai degau o filoedd o swyddi fod wedi cael eu creu yng Nghymru pe bai targedau uchelgeisiol wedi cael eu gosod a'u bodloni.

Cyflwynwyd gwelliant 4, a gyflwynwyd gan Blaid Cymru, a allai ei gwneud hi'n ofyniad bod yn rhaid i'r amcanion caffael cymdeithasol gyfrifol nodi mewn termau meintiol sut maen nhw'n bwriadu cynyddu'r gwerth a ychwanegir at economi Cymru trwy gaffael sector cyhoeddus, i fynd i'r afael â'r hyn y mae Plaid Cymru wedi bod yn galw amdano a'r hyn y mae ei angen yn daer ar economi Cymru: nod eglur i gynyddu faint o arian cyhoeddus sy'n cael ei wario yng Nghymru, gyda chyflenwyr, busnesau a sefydliadau lleol a chenedlaethol. Pe bai targedau caffael wedi cael eu gosod tua 10 mlynedd yn ôl, gallai dyfodol llawer o gwmnïau bach a chanolig eu maint fod wedi cael ei sicrhau drwy harneisio grym prynu'r sector cyhoeddus. Yn fwy na hynny, gallem fod wedi creu cyfleoedd i lawer o gwmnïau bach a chanolig eu maint gychwyn trwy roi cyfle iddyn nhw integreiddio i'r gadwyn gyflenwi. Byddai'n fater o golli cyfle enfawr felly, pe na baem ni'n manteisio ar y cyfle nawr i wneud rhywbeth am y lefel gymharol isel hon o gaffael cyhoeddus yng Nghymru yn y ddeddfwriaeth hon.

Mae'r wobr i'w hennill o osod bwriad clir mewn termau meintiol o ran sut i ychwanegu gwerth at economïau lleol trwy dargedau caffael cyhoeddus yn enfawr. Amcangyfrifodd maniffesto Senedd Plaid Cymru yn 2021 y gallai 46,000 o swyddi ychwanegol gael eu creu o gynyddu lefel caffael cyhoeddus Cymru, o 52 y cant i 75 y cant. Byddai hyn yn cael ei wneud trwy ddefnyddio cyllideb caffael cyhoeddus gwerth £6.3 biliwn Llywodraeth Cymru, a thrwy weithio mewn partneriaeth agos gyda chyrff cyhoeddus. Mae cyngor Gwynedd a reolir gan Blaid Cymru wedi troi gair yn weithred, trwy gefnogi busnesau lleol a chynyddu caffael cyhoeddus yn yr awdurdod lleol. Mae eu gweithredoedd wedi rhoi hwb mawr i'r economi leol. Felly, byddai hyn yn safoni'r hyn y mae llawer o gyrff eisoes yn ei wneud, yn unol â nod datganedig y ddeddfwriaeth hon, i wella caffael cyhoeddus. I bob pwrpas, byddai'r rhain yn uchelgeisiau y ceir cyfrifoldeb lleol amdanyn nhw y byddai gan bob corff gyfrifoldeb amdanyn nhw, gan gynnwys cyrff cenedlaethol fel Llywodraeth Cymru ei hun. Mae awdurdodau lleol blaengar yn ei wneud eisoes. Mae'r awdurdodau sy'n rhedeg y Senedd hon yn ei wneud. Dyma y gellir ei gyflawni gydag ewyllys wleidyddol, a chyda'n gwelliant ni i'r Bil—i nodi mewn termau meintiol sut y bydd yr amcanion caffael cymdeithasol gyfrifol yn cynyddu'r gwerth sy'n cael ei ychwanegu at economi Cymru.

Cyfeiriwyd yn aml at yr anhawster yn casglu data fel rheswm am beidio â mynd ar drywydd targedau. Rydym ni hefyd yn gwybod bod Llywodraethau Cymru olynol dros y blynyddoedd wedi bod yn erbyn gosod targedau gan eu bod nhw'n ofni methu. Nid yw'n amhosibl goresgyn y problemau hyn, ac yn sicr nid ydyn nhw'n rhoi rheswm da i gilio oddi wrth fesur sydd â photensial enfawr i hybu ein heconomi. Gofynnaf i'r Dirprwy Weinidog, felly, feddwl eto am y gwrthwynebiad i osod nodau eglur, trwy osod dyletswydd drwy'r Bil i ddiffinio'r gwerth a ychwanegir trwy gaffael cyhoeddus yn economi Cymru. Siawns na ddylem ni wneud hyn nawr, yn enwedig ar adeg pan fo angen hwb o'r fath ar ein heconomi.

Cyn i mi orffen, mae'n ymddangos bod defnyddio targedau fel ysgogiad polisi sydd ar gael i bob Llywodraeth—gan gynnwyr hon—yn rhywbeth sy'n apelio i rai Aelodau o'r Cabinet yn fwy nag eraill. Nododd y Gweinidog materion gwledig a gogledd Cymru, yn rhan o'r drafodaeth yng nghyfarfod y Pwyllgor Cyllid lai na mis yn ôl, ar 9 Chwefror 2023:

'Rwy'n Weinidog sy'n hoffi targedau; nid felly pob Gweinidog.'

Aeth y Gweinidog ymlaen i ddweud:

'Rwyf i'n credu'n bersonol bod targedau, pan edrychwch chi ar faint o fwyd a diod o Gymru sy'n cael ei gaffael gan ein hysgolion, er enghraifft, mewn prydau ysgol, a'n hysbytai a'n byrddau iechyd, rwy'n sicr yn credu bod angen i ni ei gynyddu.'

Gorffennodd y Gweinidog yr ymateb i fy nghwestiwn drwy ddweud:

'Pryd bynnag y byddwch chi'n gosod targed neu pryd bynnag y byddwch chi'n pennu strategaeth neu bolisi, mae angen i chi edrych ar ble'r ydych chi eisiau bod—beth yw'r nod terfynol? I ble'r ydych chi eisiau mynd? Ac os bydd targedau yn ein helpu ni i gyrraedd yno, yna yn sicr, rwy'n credu ei fod yn werth ei ystyried.'

Gyda hyn mewn golwg, gofynnaf i'r Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol a'r Llywodraeth Cymru hon y mae'n ei chynrychioli: onid caffael bwyd o ran y ddarpariaeth o brydau ysgol am ddim, gan sicrhau a dewis yn weithredol cynhyrchion a chynhwysion o ffynonellau lleol, cyn belled â phosibl, yw'r cam cyntaf naturiol i'w archwilio o ran gosod targedau? Mae hyn yn arbennig o berthnasol pan fo ymrwymiad cyffredin Llywodraeth Cymru â Phlaid Cymru, yn rhan o'r cytundeb cydweithio i ddarparu prydau ysgol am ddim i holl blant ysgolion cynradd, yn, ac rwy'n dyfynnu,

'helpu gyda chyrhaeddiad addysgol a maeth plant ac yn arwain, ar yr un pryd, at gynhyrchu mwy o fwyd yn lleol ac at ragor o gadwyni dosbarthu yn lleol, gan hybu economïau lleol.'

Yn ystod Cyfnod 2 y ddadl bwyllgor ar y Bil hwn, mae'r Dirprwy Weinidog wedi cyfeirio at ganllawiau statudol, a swyddogaeth Llywodraeth Cymru yn y canllawiau hynny i gyflwyno'r bwriad eglur o gyflawni gwelliannau mwy cyson o ran gyflawni canlyniadau llesiant, gan gynnwys o ran y cyfraniad y mae caffael yn ei wneud at ein heconomi yng Nghymru. A wnaiff y Dirprwy Weinidog, mewn ymateb i'n cyfraniad ar y gwelliant hwn, ymrwymo i gymryd camau i archwilio'n llawn sut y gallai'r gwelliant, pe na bai'n cael ei gefnogi gan y Llywodraeth, nac unrhyw aelod o'i meinciau cefn heddiw, ddylanwadu ar y canllawiau statudol? Diolch yn fawr.