Diolch, Ddirprwy Lywydd, a diolch i David Melding am agor y drafodaeth yma. Mae’n drafodaeth hollol bwysig, fel y mae ef wedi amlinellu. Mae’r cyswllt bellach rhwng llygredd awyr ac iechyd yn un cadarn ac un mae’n rhaid i weithredu yn ei gylch. Rwy’n sefyll fel rhywun—. Gan ein bod ni’n cyfaddef pa gar sydd gennym ni, mae gen i gar diesel. Pan brynais i’r car bum mlynedd yn ôl, nid oedd sôn am y ffaith fod allyriadau o geir diesel mor ddinistriol i iechyd. Y stori oedd yn cael ei werthu i gwsmeriaid oedd bod diesel yn well i’r amgylchedd oherwydd newid hinsawdd a charbon deuocsid. Rydym nawr yn gwybod bod nitrogen deuocsid yn llawer mwy peryglus i’n hiechyd ni yn uniongyrchol. Prynais i gar diesel hefyd, mae’n ymddangos yn awr, oherwydd bod y bobl a oedd yn gwneud y car yna wedi dweud celwydd noeth wrth y bobl a oedd yn prynu’r ceir, ac wedi ‘engineer-o’ a pheiriannu’r car mewn ffordd artiffisial. Er enghraifft, rwyf yn awr yn deall bod yr injan sydd gyda fi yn y car, os yw’n oerach yng Nghymru na 18 gradd Celsius—ac mae’n aml yn oerach na 18 gradd Celsius yng Nghymru—yn ‘switch-o’ i rywbeth sydd llawer yn fwy dinistriol o ran llygredd awyr. Nid oedd hynny’n cael ei esbonio nac yn cael ei egluro wrth bobl ar y pryd.

Rŷm ni hefyd yn deall yn awr, gan fod yr WHO newydd ddod i benderfyniad, bod allyriadau o injan diesel yn carsinogen grŵp 1—hynny yw, yr un mwyaf peryglus oll. Felly, mae’n rhaid inni fynd i’r afael â hwn. Mae yna anghytuno ond ynglŷn â’r nifer. Mae’r WHO yn dweud bod rhywbeth fel 29,000 o’r marwolaethau bob blwyddyn ym Mhrydain yn cael eu cysylltu â llygredd awyr. Mae’r British Lung Foundation yn dweud ei fod cymaint â 40,000 y flwyddyn. Ond mae pob un yn cytuno ei fod llawer yn fwy nag sy’n cael eu lladd ar y ffyrdd eu hunain; hynny yw, mae llygredd awyr o beiriannau diesel yn benodol yn lladd mwy o bobl yn y Deyrnas Gyfunol na damweiniau ar y priffyrdd eu hunain. Mae’n rhaid, felly, mynd i’r afael â hwn.

Mae rhai o’r atebion, i fod yn deg, wedi cael eu hamlinellu gan David Melding. Byddwn innau eisiau gweld Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 yn cael ei defnyddio llawer mwy i hybu pobl i gerdded nid jest i ysgolion ond i’r gwaith, ac i seiclo llawer mwy. Mae’n wir dweud, yn nifer o’r trefi a’n hardaloedd maestrefol ni, ei bod hi’n anodd cerdded a seiclo oherwydd yr ansawdd awyr. Mae’n anodd iawn seiclo mewn dinasoedd ac mewn trefi mawr oherwydd yr ansawdd awyr hynny. Byddwn i, felly, am ein gweld ni’n arbrofi llawer yn fwy yng Nghymru.

Rwy’n cefnogi’r hyn a ddywedodd David Melding ynglŷn ag ailedrych ar ein canol trefi ni. Mae’n rhaid inni gynllunio bod y person yn dod o flaen y car yng nghanol ein trefi. Mae’n rhaid inni edrych ar ddinasoedd a threfi mawr eraill sydd wedi arbrofi gyda diwrnodau heb gar a chyda pharthau heb gar—trefi yr wyf wedi ymweld â nhw yn bersonol, fel Amsterdam, lle mae’r beic a’r cerddwr bob tro yn dod o flaen y car, a lle mae pobl yn symud yn rhwydd iawn. Y tu fas i orsaf drenau Amsterdam, mae’r lle parcio beics llawer yn fwy na’r lle parcio ar gyfer ceir. Dyna beth fedrwn ni ei wneud yng ngogledd Ewrop. Mae’n rhywbeth sy’n cael ei wneud gan wledydd wneud reit debyg i ni, ac yn rhywbeth fedrwn ni ei gyrraedd a’i gyflawni yma yng Nghymru.

I think the final point to make is that although we are in breach of these rules in some 38 zones in the United Kingdom, and some of them in Wales, currently, air quality is directed by European legislation. The air quality directive is EU law. It’s not imposed on us, by the way; we signed up to it happily. It’s not been imposed; we agreed with it. The UK Government is, time and time and time, in breach of this directive. I don’t want us to throw out the directive as we leave the European Union. What is needed is for the new UK Government that’s likely to come about in the autumn to recommit to the principles of the directive and to the principles of air quality control, and do better in the future to meet those principles than they have in the past.

This is an important debate. Air pollution is killing more of our citizens prematurely than road accidents do. I think we need to rethink the way we engineer our towns and cities and our transport systems to ensure that the elimination of air pollution is foremost amongst the targets that that achieves. The final thing today in those contexts, of course, is to say that a new M4 around Newport will do nothing whatsoever to help us achieve that aim.