Mae astudiaethau wedi dangos y perygl i iechyd y cyhoedd sy’n dilyn o ddod i gysylltiad dro ar ôl tro â llygredd aer. Mae llygredd aer yn cynyddu’r risg o farwolaethau o gyflyrau cardiofasgwlaidd ac anadlol. Mae’r risg yn arbennig o ddifrifol i blant, gyda’u cysylltiad yn gysylltiedig â diabetes, gweithrediad gwybyddol, canlyniadau geni a niwed i’r afu a’r arennau. Testun pryder, felly, yw nodi mai yng Nghymru y ceir rhai o’r ardaloedd mwyaf llygredig yn y Deyrnas Unedig. Ceir cysylltiad clir rhwng llygredd aer, amddifadedd ac iechyd.

Mae rhai o’r ardaloedd mwyaf llygredig yn fy rhanbarth i, Dwyrain De Cymru. Yn Nhorfaen, er enghraifft, mae 18 y cant o’r oedolion yn cael triniaeth at salwch anadlol. Ym Mlaenau Gwent, mae’r ffigur yn 17 y cant. Ledled ardaloedd bwrdd iechyd Aneurin Bevan gyda’i gilydd, mae 15 y cant o’r oedolion yn cael triniaeth at broblemau anadlu. Yn ddiweddar, testun pryder i mi oedd darganfod mai’r A472 rhwng Pont-y-pŵl a Chrymlyn sydd â’r lefel uchaf o nitrogen deuocsid fel y mae fy nghyd-Aelod, David Melding, newydd ei grybwyll; mae’n uwch nag yn ymyl Madame Tussauds yn Llundain. Yn wir, roedd y lefel a gofnodwyd yn 2015 a 2016 yn uwch nag yn unman arall ar wahân i ganol Llundain, fel y dywedodd yn gynharach.

O dan Ddeddf yr Amgylchedd 1995, mae gan awdurdodau lleol—Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn yr achos hwn—ddyletswydd i adolygu ansawdd aer lleol ac asesu a fydd amcanion ansawdd aer sy’n seiliedig ar iechyd yn cael eu cyflawni. Ym mis Tachwedd 2013, cyhoeddodd Caerffili ardal rheoli ansawdd aer, a chynhaliwyd asesiad pellach y llynedd. Unwaith eto, cadarnhawyd lefelau gormodol o lygredd aer. O ganlyniad, roedd y cyngor angen cynllun gweithredu ansawdd aer cyflawn ar gyfer yr ardal. Rwy’n deall eu bod ar hyn o bryd yn ymgynghori â phreswylwyr lleol, busnesau a rhanddeiliaid allweddol eraill i gael mewnbwn i’r gwaith o gynhyrchu’r cynllun. Amcangyfrifir y bydd cynllun gweithredu drafft yn barod ar gyfer ymgynghori yn ei gylch ym mis Tachwedd eleni, Weinidog. A allai Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau bod hyn yn wir, ac a fydd hi’n gweithio’n agos gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili i archwilio’r holl opsiynau ar gyfer gostwng lefelau llygredd aer i lefelau diogel?

Lywydd, mae llygredd aer yn cyfrannu at dros 1,500 o farwolaethau yng Nghymru. Mae’n amlwg fod angen i ni ddatblygu strategaeth allyriadau effeithiol a chydlynol i leddfu’r senario marwol hwn. Eisoes, mae gennym y Ddeddf Teithio Llesol i wella llwybrau cerdded a beicio er mwyn annog ffyrdd o fyw iachach ac i leihau llygredd yng Nghymru. Mae gennym y Lleoedd Tawelach Gwyrddach a Glanach, a chynlluniau grant i gefnogi prosiectau awdurdodau lleol i wella ansawdd aer, megis newidiadau i lif traffig ym Merthyr Tudful a phlannu coed ar wastadeddau Gwent. Mae’n hanfodol fod Llywodraeth Cymru yn monitro cyllid y cynlluniau hyn er mwyn sicrhau eu bod yn cyflawni’r gwelliant y mae pawb ohonom yn ei ddymuno i ansawdd aer yng Nghymru.

Fel y mae cyfranwyr cynharach eisoes wedi sôn, mae yna gamau penodol i’w rhoi ar waith: dylid stopio rhai ceir a cherbydau nwyddau trwm rhag mynd i ardaloedd lle y ceir tagfeydd ac ardaloedd poblog iawn yn y rhan hon o’r byd. Hefyd, un maes y byddwn yn hoffi holi’r Gweinidog yn ei gylch yw hwn: yn Llundain, pan fyddwch yn mynd yno, ceir cymaint o gilfachau sydd â beiciau i’w llogi yng nghanol Llundain gan wahanol fanciau. Felly, pam na allwn gael rhai o’r ardaloedd hyn yn Abertawe, Caerdydd a Chasnewydd, ac yn y gogledd, yn ardal Wrecsam, lle y gall rhai o’r banciau roi beiciau i bobl eu llogi mewn ardaloedd prysur yng Nghymru hefyd? Diolch yn fawr iawn.