Diolch, Lywydd. A gaf fi roi teyrnged i Bethan Jenkins am y diddordeb y mae wedi ei ddangos yn y maes hwn dros y blynyddoedd diwethaf? Rwy’n falch iawn fod y Cynulliad hwn yn awr wedi sefydlu pwyllgor gyda chyfathrebu yn benodol yn ei gylch gwaith, ac rwy’n falch iawn o fod yn aelod ohono, ac yn edrych ymlaen at weithio gyda hi.

Fel y noda’r cynnig, yn y 10 mlynedd diwethaf torrwyd chwarter yr arian a fuddsoddwyd mewn gwneud rhaglenni ar gyfer Cymru yn y Saesneg, ac mae nifer yr oriau a ddarlledir chwarter yn llai hefyd. Ar adeg pan fo Cymru fel cenedl wedi ei diffinio’n gliriach nag erioed, mae’r ffynonellau gwybodaeth ar gyfer trafod a chraffu ar ein gwlad yn diflannu. Mae hyn yn ddifrifol.

Mae cyfarwyddwr cyffredinol y BBC, Tony Hall, wedi cydnabod bod hon yn sefyllfa anghynaliadwy. Ddwy flynedd yn ôl, ym mis Ebrill 2014, mynychais ei araith yn y Pierhead pan gyfaddefodd fod rhai agweddau ar fywyd cenedlaethol yng Nghymru nad ydynt yn cael eu cyfleu’n ddigonol gan y BBC, gan gynnwys comedi, adloniant a diwylliant. Mae hyn, meddai, yn llyffetheirio ein potensial creadigol a’n gallu i harneisio ein doniau amrywiol.

Ddwy flynedd yn ddiweddarach, nid yw Tony Hall wedi gwneud dim i gywiro’r diffygion hynny a nododd. Ar 12 Mai eleni ysgrifennodd at y Prif Weinidog i adael iddo wybod sut roedd yn bwrw ymlaen, ac unwaith eto nododd ddiffygion, yn ei eiriau ef, nad oedd yr amrywiaeth llawn o ddiwylliannau a chymunedau’r DU yn cael eu hadlewyrchu’n briodol ar y BBC—mae’r rhain yn ddatganiadau mawr i gyfarwyddwr cyffredinol eu gwneud—a bod cyllid ar gyfer cynnwys Saesneg a wnaed yng Nghymru wedi gostwng i lefelau anghynaliadwy. Ond ni chafwyd unrhyw fanylion ynglŷn â sut y caiff hyn ei unioni. Nawr, gadewch i ni roi hyn mewn cyd-destun. Mae gan uwch-swyddogion gweithredol BBC hanes o hyn. Chwe blynedd yn ôl, dywedodd Joanna Bennett, cyfarwyddwr gweledigaeth—teitl yn syth allan o ‘W1A’—y byddai pentref drama Porth y Rhath yn sicrhau budd creadigol o ran y lleisiau rydym yn eu clywed, y straeon rydym yn eu hadrodd, y lluniau rydym yn eu paentio.

Geiriau cain—empathi deniadol. Ond fel y mae’r adroddiad ymadawol yr wythnos hon gan Gyngor Cynulleidfa Cymru yn dangos, chwe blynedd yn ddiweddarach, geiriau gwag yw’r rhain. Chwe blynedd yn ddiweddarach, mae’r cyngor cynulleidfa yn dweud, yr wythnos hon, fod:

‘Prinder portread o Gymru yng nghynnyrch teledu a Radio rhwydwaith’, ac yn arbennig felly mewn drama a chomedi. Yn wir, mae’n dweud mai prin y cynhyrchwyd unrhyw raglenni drama a chomedi rhanbarthol yng Nghymru yn y flwyddyn ddiwethaf. Y mis diwethaf, ysgrifennodd dwy ran o dair o Aelodau’r Cynulliad Cenedlaethol hwn at yr Arglwydd Hall i alw arno weithredu ar sail ei eiriau. Ei ymateb? Yr wythnos diwethaf, cafodd wared ar gyfarwyddwyr Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon o dîm gweithredol y gorfforaeth. Mae hyn yn gwrthdroi’r penderfyniad i roi sedd iddynt ar y prif fwrdd mor ddiweddar â 2008, gyda’r bwriad ar y pryd i ddwyn cenhedloedd a rhanbarthau’r DU ynghyd.

A yw’n credu ein bod yn wirion? Nid yw’r BBC byth yn blino dweud wrthym mai cynulleidfaoedd Cymreig yw eu cynulleidfaoedd mwyaf ffyddlon. Mae’r Bîb yn bwysig i ni, ond nid yw swyddogion gweithredol y BBC yn mynd ati gydag unrhyw argyhoeddiad i ddangos bod Cymru’n bwysig iddynt hwy. Maent yn ein cymryd yn ganiataol. Hyd yn hyn, mae rheolwyr y BBC i’w gweld yn fyddar i siâp newidiol y DU. Mae angen llais cryf i Gymru ar fwrdd newydd y BBC; llais annibynnol heb ei benodi gan Lywodraeth y DU—fel y mae eu Papur Gwyn yn awgrymu ac fel y cymeradwyodd Pwyllgor Materion Cymreig Tŷ’r Cyffredin yn anffodus ac yn annoeth—ond yn hytrach fel y mae grŵp polisi cyfryngau mawr ei barch y Sefydliad Materion Cymreig yn ei argymell heddiw, drwy’r broses benodiadau cyhoeddus arferol, gyda’r enwau’n cael eu cyflwyno i Lywodraeth Cymru i’w cymeradwyo, a byddwn yn ychwanegu, yn amodol ar graffu cyn penodi gan Bwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu newydd y Cynulliad.

Mae hon, fel y maent wedi dweud, yn sefyllfa anghynaliadwy. Fel y maent wedi dweud, mae’r BBC yn anghymesur o bwysig i Gymru. Maent yn cydnabod hynny, ond nid yw geiriau’n ddigon mwyach. Diolch.