Rwy’n falch o’r cyfle i siarad yn y ddadl hon ac rwyf am ddechrau drwy groesawu rhaglen goffa’r Rhyfel Byd Cyntaf ar gyfer Cymru a ddatblygwyd gan Lywodraeth Cymru mewn partneriaeth â sefydliadau allweddol, gan gynnwys y Lleng Brydeinig Frenhinol a’r lluoedd arfog eu hunain.

Rydym eisoes wedi gweld ac yn parhau i weld amrywiaeth o ddigwyddiadau coffa i nodi dechrau’r rhyfel a’r brwydrau arwyddocaol a ddigwyddodd. Ym mis Ebrill y llynedd, cefais y fraint o fynychu digwyddiad coffa yn Whitehall i nodi 100 mlynedd ers brwydr Gallipoli, wedi i fy mam ymateb i hysbysiad ar y cyfryngau yn rhoi gwybod y gallai perthnasau sy’n dal yn fyw fynychu er mwyn rhoi eu teyrngedau. Gwnaethom gais ac aethom i Whitehall i gofio James Brockley, fy hen hen ewythr a laddwyd ar faes y gad ar 9 Awst 1915. Roedd ei frawd Jac yn yr un fataliwn; cafodd ei anafu pan glywodd am dynged ei frawd.

Mae yna nifer fawr o fentrau a digwyddiadau cymunedol yn digwydd ar draws y wlad i goffáu canmlwyddiant y Rhyfel Byd Cyntaf, ac rwy’n—[Torri ar draws.] Rwy’n bwriadu manteisio ar y cyfle hwn i sôn wrth yr Aelodau am fenter wych yng ngogledd-ddwyrain Cymru. Yn fy etholaeth i, sef Delyn, mae Viv ac Eifion Williams wedi sefydlu Cofebion Rhyfel Sir y Fflint, neu ‘Names on Stone’ fel y mae’n fwy adnabyddus ar Twitter. Gwefan gymunedol wedi’i staffio gan wirfoddolwyr yw Flintshirewarmemorials.com—tua 24 i gyd ar hyn o bryd—ac mae pob gwirfoddolwr yn ymchwilio i gofeb wahanol yn Sir y Fflint; ‘Sir y Fflint’, hynny yw, fel y câi ei diffinio ar ddiwedd y Rhyfel Byd Cyntaf. Mae’r ymchwilwyr yn darganfod yr hyn a allant drwy ddefnyddio ffynonellau amrywiol—yn lleol, yn genedlaethol ac yn rhyngwladol—a rhaid i aelodau o deuluoedd yr aelodau o’r lluoedd arfog sy’n destun yr ymchwil gysylltu â’r sefydliad er mwyn rhannu mwy o wybodaeth, lluniau, llythyrau ac yn y blaen, sydd wedyn yn cael eu hychwanegu at stori’r milwr.

Mae Cofebion Rhyfel Sir y Fflint wedi mynd o nerth i nerth ar ôl derbyn grant loteri o £10,000 yn 2015 i ddatblygu’r prosiect ac ers hynny mae wedi trefnu teithiau astudio i Ffrainc a Fflandrys ym mis Ebrill yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf, ac mae’n estyn allan i’r gymuned i roi sgyrsiau ac adrodd straeon y milwyr wrth grwpiau lleol, yn amrywio o Sefydliad y Merched i glybiau rotari, ac yn bwysig, i ysgolion.

Wrth i ni roi amser i gofio am y rhai a fu’n gwasanaethu yn y Rhyfel Byd Cyntaf yn ystod y digwyddiadau canmlwyddiant, gadewch i ni hefyd gydnabod gwirfoddolwyr a sefydliadau fel Cofebion Rhyfel Sir y Fflint sy’n gwneud gwaith rhagorol yn ein hatgoffa am y rhai a wasanaethodd ac a syrthiodd yn ein cymunedau ar draws Cymru. Diolch.