Diolch, Lywydd. Mae ein gwelliannau 1 a 2 yn adlewyrchu'r ystadegau diweddaraf o gronfa ddata genedlaethol Cymru ar gyfer camddefnyddio sylweddau, gan ddangos mai dim ond 13 y cant o unigolion yr ystyriwyd nad oeddent yn defnyddio dim sylweddau erbyn diwedd y driniaeth o 6,084 o atgyfeiriadau i asiantaethau cyffuriau ac alcohol yng Nghymru. Cyrhaeddodd nifer y marwolaethau o wenwyno cysylltiedig â chyffuriau a chamddefnyddio cyffuriau y lefelau uchaf erioed yng Nghymru a Lloegr y llynedd. Roedd marwolaethau o wenwyn cyffuriau i fyny 65 y cant yn Lloegr, ond 153 y cant yng Nghymru ers dechrau cadw cofnodion yn 1993. Er bod marwolaethau o gamddefnyddio cyffuriau yn Lloegr wedi codi 192 y cant, roedd y cynnydd yng Nghymru yn 409 y cant.

Mae alcohol hefyd yn parhau i fod un o brif achosion marwolaeth a salwch yng Nghymru, gyda thua 1,500 o farwolaethau y gellir eu priodoli i alcohol bob blwyddyn—.9 y cant o'r holl farwolaethau. Mae cyfraddau marwolaethau’n uwch yng Nghymru nag yn Lloegr.

Roeddwn yn falch o gyflwyno elusen adsefydlu cyffuriau ac alcohol CAIS sydd wedi’i lleoli yn y gogledd i Ystafell Fyw Caerdydd, y ganolfan adsefydlu yn y gymuned ar gyfer Caerdydd a’r de, ac yna siarad yn eu lansiad uno swyddogol i ddod yn un o ddarparwyr therapi dibyniaeth mwyaf Cymru yma yn 2014.

Mae cynllun cyflawni camddefnyddio sylweddau Llywodraeth Cymru 2016-18, yr ydym yn ei drafod heddiw, yn cydnabod bod y gwaith partneriaeth rhwng y sector statudol a’r trydydd sector yn ganolog i gyflawni ei nodau allweddol. Ond er mwyn i hyn ddigwydd rhaid iddo gael ei gyd-gynhyrchu, ei ddylunio a'i gyflwyno gyda'r trydydd sector. Sefydlwyd byrddau cynllunio ardal tua phum mlynedd yn ôl i oruchwylio’r gwaith o gomisiynu a darparu gwasanaethau camddefnyddio sylweddau. Ni chafodd trefn lywodraethu’r cyrff hyn erioed ei sefydlu’n briodol ac maent wedi esblygu mewn ffyrdd gwahanol iawn, gan arwain at amrywiaethau mewn arferion ledled Cymru. Yn fwy diweddar, mae'r gwahaniaeth wedi tyfu, a rhai bron wedi diflannu, ac asiantaethau arweiniol statudol wedi cymryd eu lle. Mae'r trydydd sector, a hepgorwyd, nawr yn absennol i raddau helaeth o gynllunio strategol.

Mae'r cynllun cyflawni yn eithaf tawel o ran y byrddau cynllunio ardal, ac felly mae angen inni wybod barn y Llywodraeth am y trefniadau llywodraethu disgwyliedig, cynwysoldeb aelodaeth, comisiynu ar y cyd a chynlluniau ar gyfer y dyfodol.

Derbyniodd Llywodraeth Cymru yr argymhelliad yn ymchwiliad 2015 y pwyllgor iechyd i gamddefnyddio alcohol a sylweddau y dylent fapio darpariaeth canolfannau dadwenwyno yng Nghymru, canfod bylchau a nodi sut y bydd y rhain yn cael sylw. Dywedodd y Gweinidog ar y pryd hefyd y byddai’r cynllun cyflawni hwn yn ystyried pa gamau pellach sydd eu hangen yn ganolog i gefnogi gwasanaethau dadwenwyno ac adsefydlu preswyl haen 4 yn genedlaethol. Fodd bynnag, yn lle hynny, yr unig beth y mae'r cynllun cyflawni’n sôn amdano yw byrddau iechyd lleol ac awdurdodau lleol yn gweithio gyda phartneriaid i amlinellu cynllun ar gyfer sut y maent yn bwriadu ymdrin â bylchau mewn gwasanaethau, a haen 4 wedi’i rhestru’n olaf. Yn wir, mae'n naw mlynedd ers i’r adroddiad a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru ar wasanaethau triniaeth camddefnyddio sylweddau haen 4 yng Nghymru gael ei ryddhau i mi a'i wneud yn gyhoeddus ar ôl iddynt geisio ei gladdu. Roedd yn sôn am nifer o adroddiadau am bobl yn aildroseddu, er mwyn gallu cael eu dadwenwyno yn y carchar, ac am dderbyniadau i'r ysbyty oherwydd nad oedd dadwenwyno cleifion mewnol nac adsefydlu preswyl ar gael. Galwodd yr adroddiad am gynnydd sylweddol mewn capasiti, am uned gyfeirio ganolog i Gymru gyfan ac am ddatblygu tair uned dadwenwyno cyffuriau ac alcohol ac adsefydlu ledled Cymru, gan weithio gyda darparwyr y trydydd sector.

Cafodd y neges hon ei hatgyfnerthu mewn adroddiad pellach yn 2010 a dywedodd Llywodraeth Cymru ar y pryd ei bod yn bwrw ymlaen â gwaith i ddatblygu’r tair uned. Yn lle hynny, mae toriadau Llywodraeth Cymru i gyfleusterau dadwenwyno preswyl ddegawd yn ôl yn dal i fod ar waith, ac er bod fframwaith haen-4 Cymru wedi’i gynhyrchu ar ôl i’r Gweinidog iechyd blaenorol gyhoeddi llythyr yn cynghori comisiynwyr i gefnogi cyfleusterau yng Nghymru, mae nifer y lleoedd adsefydlu yng Nghymru wedi gostwng yn sylweddol dros y pum mlynedd diwethaf. Felly, beth yw barn y Gweinidog am hyn, ac, o gofio bod 50 y cant o'r lleoliadau adsefydlu preswyl a ariannwyd mewn cyfleusterau y tu allan i Gymru, sut mae lansiad y fframwaith yn 2015 yn effeithio ar hyn?

Roedd ymchwiliad y pwyllgor iechyd yn 2015 yn disgrifio gweithio mewn seilos, a dim ond yr wythnos diwethaf, dywedodd cadeirydd bwrdd cymunedau mwy diogel y gogledd wrthyf fod gormod yn cael ei wario ar ddiffodd tanau a dim digon ar ymyrraeth ac atal, lle mae tua 75 y cant o'r bobl sydd â phroblemau camddefnyddio sylweddau, gan gynnwys dros 50 y cant sydd â phroblemau alcohol, hefyd yn cael problemau iechyd meddwl. Ond mae'r bylchau sy'n parhau mewn darpariaeth diagnostig ddeuol yr oeddwn yn tynnu sylw atynt ddegawd yn ôl yn golygu bod y drws troi’n parhau, gan greu costau enfawr i iechyd a gwasanaethau cymdeithasol a chyfiawnder troseddol. Oni bai bod y materion hyn yn cael sylw o'r diwedd, bydd y cynllun cyflawni hwn yn parhau i fod y bennod ddiweddaraf mewn hanes hir o frad.