Part of the debate – Senedd Cymru am 3:13 pm ar 20 Medi 2016.
Mae nifer o gwestiynau yno: yn gyntaf oll, pan edrychwn ni ar iechyd, mae'n rhaid i ni gofio bod ein poblogaeth yn hŷn na chyfartaledd y DU, ac yn gyffredinol yn llai iach na chyfartaledd y DU. Mae rhan o hynny o ganlyniad i etifeddiaeth y pyllau glo ac etifeddiaeth diwydiant trwm, yr ydym yn dal i ymdrin â hynny. Rydym yn bwriadu, wrth gwrs, parhau i ariannu iechyd yng Nghymru ar lefel fesul pen sydd yn uwch nag yn Lloegr. Ni all yr adolygiad seneddol, yn amlwg, rwystro’r broses o wneud penderfyniadau. Mae penderfyniadau anodd y mae'n rhaid eu gwneud ym maes iechyd. Rwyf wedi bod yn y Siambr hon pan wneir penderfyniad ac mae bron fel un o ddeddfau Newton: mae adwaith hafal a dirgroes, lle bydd gwrthwynebiad i gamau gweithredu penodol penodol, ond yn eithaf aml mae angen bwrw ymlaen â nhw. Un o'r materion yr wyf yn gwbl benderfynol o beidio â’i weld yw bod pobl yn y Gymru wledig yn cael gwasanaeth gwaeth na phobl yn y trefi oherwydd eu bod yn byw yng nghefn gwlad Cymru ac am ei bod yn well i gael gwasanaeth lleol na gwasanaeth arbenigol. Nid wyf i erioed wedi credu hynny. Rydym ni wedi ei weld yn Aberystwyth, er enghraifft, lle symudwyd llawdriniaeth canser colorectol o Fronglais i Gaerdydd. Gwnaeth y cyfraddau goroesi gynyddu. Rwy'n gwybod ei bod yn bellach i ffwrdd, ond, mewn gwirionedd, roedd y canlyniadau i bobl yn well o lawer gwell. Weithiau, rwy’n cytuno, mae'n bwysig cael triniaeth mor agos â phosibl, boed hynny yn y fferyllfa neu gyda’r meddyg teulu, neu drwy nyrsys practis neu drwy ysbytai, ond bydd amodau pan fydd angen iddynt gael gwasanaethau arbenigol iawn er mwyn rhoi cyfle gwell i bobl a chanlyniad gwell. Nid yw’r cydbwysedd hwnnw byth yn un hawdd ei gyflawni.
Gyda meddygon teulu a nyrsys, soniais yn fy araith bod hyn yn mynd y tu hwnt i'r gweithlu meddygon teulu, ond nyrsys a phroffesiynau eraill hefyd. Yr hyn y mae’n rhaid i ni osgoi ei wneud—oes, mae angen i ni recriwtio a hyfforddi mwy, rwy’n deall hynny, ond mae angen i ni osgoi rhoi'r argraff nad yw Cymru yn wlad y mae meddygon o dramor eisiau dod iddi. Rydym bob amser wedi recriwtio o wledydd eraill. Mae gwledydd eraill bob amser wedi recriwtio o'r DU. Mae'n farchnad ryngwladol. Ni fyddwn am roi’r argraff bod y DU yn lle mwy anodd i ddod i weithio ynddo, oherwydd rydym yn dibynnu—a byddwn bob amser yn dibynnu—ar weithwyr proffesiynol sy’n dod o wledydd eraill. Y pellaf i’r gorllewin yr ewch chi, o ran ysbytai, y mwyaf y gall y ddibyniaeth honno fod. Felly, mae'n gwbl hanfodol i ni sicrhau ein bod yn cael ein gweld fel lle croesawgar i feddygon a nyrsys weithio yn y dyfodol.
O ran rhai o'r materion eraill a grybwyllwyd gennych chi, wel, nid yw'n gywir bod 14.3 y cant o bobl ar restr aros. Mae dau bwynt i'w gwneud o ran hynny. Yn gyntaf oll, rydych chi ar restr aros cyn gynted ag yr ydych yn cael eich cyfeirio gan feddyg teulu—yr un diwrnod, bron. Felly, nid yw hynny'n gymhariaeth deg, yn fy marn i. Yn ail, mae llawer o'r bobl yn cael eu cyfrif fwy nag unwaith am eu bod ar fwy nag un rhestr aros. Ceir materion yr ydym wedi eu harchwilio yn y Siambr hon yn ystod y pum mlynedd diwethaf, o ran gwella amseroedd aros, ond ceir materion tebyg ar draws y DU. Rydym yn gwybod o adroddiad Nuffield bod gwasanaethau iechyd ar draws y DU mewn sefyllfa eithaf tebyg ac yn wynebu heriau tebyg.
Mae hi'n codi pwynt pwysig am iechyd meddwl. Gwnaethom y penderfyniad rai blynyddoedd yn ôl i glustnodi gwariant ar iechyd meddwl. CAMHS: mae'n wir dweud bod y galw’n cynyddu’n gyflym ac yn uwch na’r gallu i gyflenwi. Mae hynny'n wir. Dyna pam rydym wedi dyrannu mwy o arian ar gyfer CAMHS, er mwyn gwneud yn siŵr bod digon o adnoddau ar gyfer y gwasanaethau, fel na cheir unrhyw amseroedd aros ofnadwy o hir. Ymddengys ei fod yn wasanaeth poblogaidd, ac roedd gallu dal i fyny yn hynod o bwysig.
Ynglŷn â’r Bil ADY, rwy’n credu fy mod eisoes wedi cyhoeddi'r hyn y mae’r Rhaglen Lywodraethu yn cadarnhau y byddwn yn ei gyflwyno eleni. Rydym yn dal i ystyried sut y byddai darn o ddeddfwriaeth awtistiaeth yn cael ei weithredu. O ran y model gwledig, dim ond un peth yr wyf yn anghytuno â hi yn ei gylch. Nid wyf yn cytuno bod gofal iechyd gwledig o reidrwydd yn costio mwy na gofal iechyd yng nghymunedau'r Cymoedd. Wrth gwrs, yn llawer o’n cymunedau uchaf yn y Cymoedd, nid yw cyflwr iechyd pobl cystal. Felly, yn aml iawn, gall y costau ar gyfer gofalu amdanynt fod yn uwch nag ar gyfer pobl sy'n byw yng nghefn gwlad Cymru. Serch hynny, ceir materion yn y Gymru wledig y mae'n rhaid eu datrys, ac mae'r fenter gydweithredol yn y canolbarth yn enghraifft dda o sut y gall gweithwyr proffesiynol weithio gyda'i gilydd a chyda’r Llywodraeth i gyflwyno gwasanaeth iechyd gwledig. Dyna enghraifft dda o fenter sydd wedi gweithio'n dda a gallai fod yn esiampl dda i weddill Cymru. Felly, ie, mae’r heriau yn bodoli, ond rydym yn barod am yr heriau hynny o roi’r ddarpariaeth orau i bobl, lle bynnag y maent yn byw yn y dref, yng nghefn gwlad, yn y gogledd, yn y de, yn y dwyrain neu yn y gorllewin.