A allaf ddweud wrth Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg fod ganddi hi, fel Plaid Cymru, o leiaf y dewrder i sefyll yn yr etholiad, gan gynnig dewis amgen i’r system bresennol ac i dynnu sylw at wendidau’r cymhorthdal ffioedd ​​dysgu? Mae'n costio gormod, ac nid yw’n gynaliadwy, ac rwyf wedi bod yn dweud hynny am bedair blynedd. Mae’r distawrwydd o feinciau’r blaid Lafur, am beidio â bod yn ddigon dewr i sefyll yn yr etholiad a datgan yr hyn maent yn ei gredu, yn rhywbeth y gallwch ei glywed yma heddiw. [Torri ar draws.] Yn sicr fe wnaethoch chi hynny—yr oedd yn bolisi diwerth, ond yn sicr roedd gennych chi un, felly mae hynny'n ddigon teg. [Chwerthin.] Mae hynny'n ddigon teg.

Felly, mae Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod, ac mae hi'n deall ac yn gwerthfawrogi, anferthedd yr heriau sy'n ei hwynebu hi. Bydd hi’n gwybod hefyd fod yr Athro Diamond wedi cyflwyno adroddiad cadarn iawn sy'n cwmpasu bron pob agwedd ar y materion hyn, ar wahân i'r un y gwnaeth Llyr Gruffydd yn arbennig dynnu sylw ato: yr angen i ddenu mwy o fyfyrwyr i astudio ac i aros yng Nghymru er mwyn gwella ein prifysgolion, ac er mwyn gwneud y cysylltiad hwnnw ag economi sy'n datblygu yng Nghymru. Rwy'n credu ei bod yn gwybod hynny, ac rwy’n croesawu'r ffaith ei bod wedi estyn llaw i weld sut y gallwn ni weithio gyda'n gilydd ar hynny, ond rwy’n credu bod yn rhaid iddi gydnabod hefyd fod hynny'n wendid yn y system bresennol. Nid oes dim yn adroddiad Diamond sy’n mynd i'r afael â hynny’n uniongyrchol, er, wrth gwrs, y tynnir sylw ato.

A gaf i ddweud nad oeddwn yn gallu bod yn bresennol yng nghyfarfod briffio yr Athro Diamond y bore yma, felly rwy'n ddiolchgar iawn i Mark Reckless am ddweud wrthyf nad wnaeth yr Athro Diamond, mewn gwirionedd, gynnal un o'r cylchoedd gorchwyl yr oedd yn gyfrifol amdanynt a bod hynny wedi newid oherwydd cyfarwyddyd gan Lywodraeth Cymru? Rwy'n bendant yn cofio trafod y cylch gorchwyl â'ch rhagflaenydd, Huw Lewis, fesul llinell, fel cytundeb rhwng dwy blaid o ran sut y gallem ni fynd i'r afael â'r mater cyllido hwn. Mae'n ymddangos yn awr y cafodd y cytundeb ar y cylch gorchwyl ei newid, heb unrhyw gyfeiriad at y pleidiau gwreiddiol a bennodd y cytundeb hwnnw, a chafodd ei newid mewn ffordd a allai fod wedi dylanwadu ar y ffordd y cynhyrchodd yr Athro Diamond ei adroddiad. Felly, rwy’n rhoi rhybudd, oni bai eich bod yn gallu ateb yn syth, y byddaf yn archwilio sut y digwyddodd hynny.

A allaf hefyd ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a oes ganddi unrhyw schadenfreude o gwbl, fel Democrat Rhyddfrydol mewn Cabinet Llafur, wrth gyflwyno'r elfen o brawf modd, sef yr unig beth y gwnaeth y Blaid Lafur ei ddiystyru yn eu maniffesto mewn gwirionedd—rwy’n credu bod y prawf modd, sy’n seiliedig ar gyffredinolrwydd, yn ganlyniad anochel o fynd ar drywydd profi'r farchnad o fewn addysg uwch? Rwyf wedi ymladd yn erbyn hynny drwy gydol fy mywyd gwleidyddol—gwnes i bleidleisio yn erbyn hynny yn Nhŷ'r Cyffredin dro ar ôl tro pan oedd Llafur i gyd wedi trefnu i bleidleisio o’i blaid. Mae'n rhaid i ni fynd i’r afael â'r sefyllfa sydd gennym a'r adnoddau cyfyngedig sydd gennym. Felly, mae'r egwyddor y mae hi wedi’i nodi yn un rwy’n ei chefnogi ac yn un rwy’n ei chroesawu.

Fodd bynnag, roeddwn yn meddwl bod dwy elfen o'r egwyddorion y gwnaethoch chi eu nodi yn eich datganiad ar goll. Nid wyf yn anghytuno â'r rhai yr ydych chi’n eu nodi fel y ffordd ymlaen, ond roedd yna ddwy yr oeddwn i o’r farn eu bod yn rhan o’r adroddiad Diamond, nad ydynt yno bellach. Un ohonynt yw sicrhau mwy o chwarae teg rhwng Addysg Bellach ac Addysg Uwch—cael system o ddewisiadau sy’n fwy cytbwys fel y gall pobl ddewis dyfodol addysg bellach mewn gwirionedd, a’n bod ni’n gweld bod yr adnoddau yr ydym ni’n gwario arnynt fel cenedl yr un mor gefnogol o addysg bellach ag y maent o Addysg Uwch. Yn y cyd-destun hwnnw, a allech chi—oherwydd nid wyf wedi cael amser i ddarllen manylion yr adroddiad mae arnaf ofn—ailadrodd y rhesymeg ar gyfer cysylltu cymorth i fyfyrwyr â'r cyflog byw, a pha gyflog byw—cyflog byw John McDonnell, cyflog byw Boris Johnson? Pa gyflog byw? Mae'n ymddangos yn rhyfeddol, yn tydi? Mae'n ymddangos yn egwyddor sosialaidd da i gysylltu cymorth i fyfyrwyr â chyflog byw. Ond pam yr ydym ni’n cysylltu cymorth i fyfyrwyr yng Nghymru â chyflog byw nad oes gennym ni unrhyw reolaeth drosto, a chyflog byw nad yw'n gysylltiedig â'n hamgylchiadau economaidd? Pam yr ydym ni’n cysylltu cymorth i fyfyrwyr â chyflog byw pan nad yw prentisiaethau a phrentisiaid yn cael y math hwnnw o gymorth? Rwy’n pryderu, unwaith eto, y gall hyn beri i ni roi gormod o gefnogaeth i Addysg Uwch ar draul Addysg Bellach, ac rwy'n credu mai’r dyfodol i Gymru a’r dyfodol i lawer o'n cymunedau mewn gwirionedd yw cynyddu nifer y bobl sy'n dilyn addysg bellach a sicrhau’r prentisiaethau lefel uwch hynny. Felly, rwyf wirioneddol yn cwestiynu beth yw'r sail ar gyfer hynny—nid yr egwyddor, gan fy mod yn derbyn yr egwyddor, ond beth yw’r sail ar gyfer hynny—a pha un a yw’n wirioneddol fforddiadwy. Ac rwy’n credu y byddai myfyrwyr yn derbyn cynnig hael iawn—. Fel y dywedodd Lynne Neagle, mae'n hael iawn, ond a yw'n gymesur â'n buddsoddiad economaidd buddsoddiad—y cyd-fuddsoddiad hwnnw y soniodd hi amdano?

A'r ail elfen yr hoffwn holi amdani—oherwydd mai hynny sy’n sicrhau chwarae teg—a'r ail egwyddor yr oeddwn i o’r farn ei bod ar goll oedd un a oedd yn dweud ein bod am ddefnyddio'r system hon yn awr i gau'r bwlch o ran cyllido Addysg Uwch yng Nghymru. Fe safodd ar sail ymrwymiad maniffesto i adfer rhan o'r grant addysgu. Nid yw hynny bellach yn rhan o adroddiad Diamond ac nid yw bellach yn rhan o’i datganiad, ond os nad ydym ni am adfer y grant addysgu, yna sut y gallwch chi ddweud wrthym sut y bydd yr adnoddau a fydd yn cael eu rhyddhau, y gwnaethoch chi eu crybwyll wrth ymateb i’r cwestiynau, yn cael eu cynnwys eto wrth fuddsoddi mewn addysg uwch? Rydym yn gwybod bod y bwlch cyllido yn bodoli—y mae oddeutu £90 miliwn ar gyfer Addysg Uwch ar hyn o bryd. Mae wedi tyfu dros y blynyddoedd. Nid oeddem ni’n gallu rhoi sylw iddo pan oeddem ni’n ariannu myfyrwyr yn unig a phan nad oeddem ni’n ariannu prifysgolion. Ym mha ffordd y mae adroddiad Diamond nawr yn ein galluogi i fynd i'r afael â'r bwlch cyllido hwnnw, ac a yw wir yn egwyddor y bydd yn dal i ymlynu ati?