Byddai bwriad Llafur Cymru i ddiddymu’r hawl i brynu yng Nghymru yn amddifadu tenantiaid o’r posibilrwydd o fod yn berchen ar eu cartref, ac yn colli cyfle arall i gynyddu’r cyflenwad o dai fforddiadwy a mynd i’r afael â’r argyfwng yn y cyflenwad tai a grëwyd gan Lywodraeth Lafur yng Nghymru ers 1999.

Yn ystod tri thymor cyntaf y Cynulliad, er gwaethaf rhybuddion, torrodd Llywodraeth Lafur Cymru 71 y cant oddi ar nifer y cartrefi cymdeithasol newydd wrth i restrau aros chwyddo. Erbyn 2009-10, gan Lywodraeth Cymru oedd y lefel gyfrannol isaf o bell ffordd o wariant ar dai o bob un o bedair gwlad y DU, a dywedodd adolygiad tai y DU ar gyfer 2012 mai Llywodraeth Cymru ei hun a roddai flaenoriaeth is i dai yn ei chyllidebau cyffredinol.

Mae ffigurau’r Cyngor Adeiladu Tai Cenedlaethol yn dangos, er bod cofrestriadau cartrefi newydd yn y DU wedi codi 28 y cant yn 2013, Cymru oedd yr unig ran o’r DU i weld cwymp. Roedd nifer y cartrefi newydd a gofrestrwyd yng Nghymru yn ystod 2014 yn is na’r Alban a phob un o’r naw rhanbarth yn Lloegr. Ar 6,170, Cymru oedd yr unig wlad yn y DU i weld gostyngiad yn nifer y cartrefi newydd a gofrestrwyd yn 2015. Cafwyd cwymp pellach o 4 y cant yng Nghymru yn 2015-16 a gostyngiad pellach o 25 y cant yn ystod chwarter cyntaf y flwyddyn ariannol hon.

Clywsom adroddiad yr Athro Holmans ar gyfer Llywodraeth Cymru yn amcangyfrif bod angen hyd at 12,000 o gartrefi newydd bob blwyddyn ar Gymru, gan gynnwys 5,000 yn y sector cymdeithasol. Gwelodd dau adroddiad yn 2015 a gwblhawyd ar ran y diwydiant adeiladu tai yng Nghymru nad yw lefelau cyfredol y ddarpariaeth dai ond ychydig dros hanner yr angen dynodedig am dai ledled Cymru. Ym mis Medi 2015, dywedodd Sefydliad Bevan fod angen creu 14,200 o dai newydd bob blwyddyn er mwyn diwallu’r angen a ragwelir am dai, gan gynnwys 5,100 o gartrefi nad ydynt ar gyfer y farchnad. Roeddent yn ychwanegu nad oedd hanner yr angen yn cael ei ddiwallu, gyda’r diffyg mwyaf mewn tai cymdeithasol. Naw wfft i gyfiawnder cymdeithasol gan Lafur.

Mae hyn yn cyd-fynd â galwad Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr am darged adeiladu tai blynyddol o 14,000 o gartrefi fan lleiaf. Er gwaethaf hyn, cyfartaledd targed blynyddol Llafur yw 4,000 o gartrefi fforddiadwy yn unig yn ystod tymor y Cynulliad hwn, a chaiff hwnnw ei chwyddo drwy ychwanegu rhent canolradd a pherchentyaeth cost isel at dai cymdeithasol. Llen fwg yw’r argymhelliad i gael gwared ar hawl i brynu ac ni fyddai’n gwneud dim i greu mwy o gartrefi neu gynyddu nifer y cartrefi gyda’u drws ffrynt eu hunain. Fel y gwelodd y Pwyllgor Materion Cymreig, yn drawsbleidiol, ni fyddai atal yr hawl i brynu ynddo’i hun yn arwain at gynnydd yn y cyflenwad o dai fforddiadwy.

Erbyn i’r Ceidwadwyr adael y Llywodraeth yn 1997, roedd tai’n cael eu hadeiladu yn lle gwerthiannau hawl i brynu ar sail debyg am debyg, bron iawn, yng Nghymru. Roedd y grant tai cymdeithasol o dan—