Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Mae’n bleser cael arwain y drafodaeth yma y prynhawn yma ar adroddiad blynyddol Comisiynydd y Gymraeg. Rwyf eisiau dechrau, wrth gwrs, drwy ddweud gair o ddiolch wrth Meri a’i thîm, sydd wedi gweithio yn galed iawn dros y flwyddyn ddiwethaf yn arwain y gwaith. Yn aml iawn, mae rôl y comisiynydd yn rôl ddigon diddiolch, ac rwy’n awyddus iawn bod Aelodau’r prynhawn yma yn cael y cyfle i drafod gwaith y comisiynydd, ond hefyd i ddiolch i’r comisiynydd am y ffordd y mae wedi cyflwyno ei chyfrifoldebau.

Rydym ni’n ymwybodol, amser hwn y flwyddyn nesaf, fydd gennym ni strategaeth newydd tuag at 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Bydd hynny yn galw am becyn uchelgeisiol o bolisïau a deddfwriaeth, a bydd y comisiynydd, wrth gwrs, yn rhan bwysig o beth bynnag a ddaw dros y misoedd a blynyddoedd nesaf.

Rydw i’n awyddus iawn ein bod ni’n ystyried adroddiad y comisiynydd mewn ffordd eang iawn ac yn edrych ar sut mae wedi cyflwyno’r gwaith. Yn amlwg, mae’r comisiynydd yn ffigwr adnabyddus i ni fan hyn, sy’n dod i bwyllgorau’r Cynulliad, sy’n rhan o drafodaethau ar y Gymraeg. Mae hefyd wedi ymateb i gwynion gan y cyhoedd er mwyn sicrhau bod unigolion yn gallu mynnu cyfiawnder yn eu defnydd o’r Gymraeg. Mae’r holl waith y mae’n ei wneud ar draws Cymru yn hollbwysig ar ran pob un ohonom ni sy’n defnyddio ac yn siarad y Gymraeg.

Ar ben hynny, mae’r comisiynydd wedi cyhoeddi adroddiad ei phum mlynedd gyntaf, sydd, ymhlith pethau eraill, yn adrodd ar ganlyniadau’r Cyfrifiad o safbwynt y Gymraeg. Mi fyddwn ni’n ystyried yr adroddiad wrth i ni lunio’r strategaeth newydd. O ddiddordeb hefyd yw’r adroddiad ‘Amser gosod y safon’, sy’n bortread o brofiadau pobl wrth geisio defnyddio’r Gymraeg gyda sefydliadau cyhoeddus. Yn aml iawn, mae’r portread rydym ni’n ei weld yn rhywbeth mae lot fawr ohonom ni yn ei adnabod o’n profiad personol a phrofiad ein teuluoedd ni. Rydw i’n diolch i’r comisiynydd am y gwaith y mae wedi ei wneud yn creu darlun o ddarpariaeth anghyson ar draws y sector cyhoeddus, ac yn dangos pam fod angen y safonau arnom ni.

O ran y safonau, fel efallai dylem ni wedi’i ddisgwyl pan fo trefn newydd a heriol yn cael ei sefydlu, rydym ni’n gwybod bod yr adborth wedi bod yn gymysg hyd yn hyn. Serch hynny, yn ogystal â’r hawliau y mae’r safonau yn eu rhoi i ni fel defnyddwyr, mae pethau fel safonau llunio polisi yn dechrau dangos eu potensial. Mae’r ethos o gynllunio gweithlu er mwyn y dyfodol a sicrhau ein bod ni’n gallu ateb y galw am y Gymraeg, a gwasanaethau Cymraeg, wedi dechrau digwydd.

Rydw i’n credu bod angen rhagor o drafod gyda’r comisiynydd ar ambell i beth. Er enghraifft, mae sefydliadau sy’n dweud bod angen deall y safonau yn well, a bod angen cefnogaeth arnyn nhw wrth fynd i’r afael â rhai gofynion. Dyddiau cynnar ydy’r rheini, ond mae’n bwysig ein bod ni’n gweld y broses o greu safonau a chreu gwasanaethau yn y Gymraeg fel rhywbeth rydym ni’n gweithio gyda’n gilydd arni.

Rydym ni wedi cyflwyno pedwar set o reoliadau i wneud safonau yn gymwys i gyrff gwahanol. Mae Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a pharciau cenedlaethol eisoes yn cydymffurfio â safonau, ac mae’r comisiynydd wedi cyflwyno hysbysiadau i dros 50 arall o gyrff. Rydym ni newydd orffen ymgynghori ar reoliadau drafft i’r sector iechyd. Mi fyddaf i’n ystyried yr ymatebion yr ydym wedi eu gweld cyn gosod rheoliadau cyn y Cynulliad yn gynnar yn y flwyddyn nesaf. Fy mwriad i yw cyflwyno datganiad ysgrifenedig i Aelodau yn ystod yr wythnosau nesaf yn cynnig amserlen i chi ar gyfer cyflwyno rheoliadau pellach. Rydw i mawr yn gobeithio y gallem ni gael cytundeb ar sut yr ydym ni yn symud ymlaen o le rydym ni heddiw.

Mae Aelodau hefyd yn ymwybodol, yn ystod y cyfnod sydd i ddod, mi fyddem ni hefyd yn edrych eto ar Fesur y Gymraeg (Cymru) 2011 er mwyn gwella’r ddeddfwriaeth sydd gyda ni. Mae’n rhy gynnar eto i nodi manylion beth fydd hynny yn ei olygu: a ydym ni’n mynd i ddiwygio’r Mesur presennol neu greu Bil iaith newydd? Un peth sy’n sicr yw bod yr her o greu 1 miliwn o siaradwyr a 1 miliwn o ddefnyddwyr y Gymraeg yn galw am newid sylweddol, ac mae hynny’n wir ym mhob un maes polisi sy’n gysylltiedig â’r Gymraeg. Mae meddwl am gynllunio yn rhan mor bwysig o’r strategaeth ddrafft, oherwydd drwy gynllunio yr ydym ni’n cael sicrhau bod y sylfaeni yn eu lle. Felly, rydw i eisiau strategaeth ar gyfer y Gymraeg i ddod yn gyntaf, ac, ar sail y strategaeth, mi fyddem ni’n dod at drafod deddfu a pha fath o ddeddfwriaeth y bydd ei hangen arnom ni.

Ar hyn o bryd, rydym ni’n dechrau dod i ben â’r broses o ymgynghori ar y strategaeth a lansiom ni yn yr Eisteddfod. Rwy’n ddiolchgar iawn i bob un sydd wedi bod yn rhan o’r broses o drafod ac sydd wedi ymateb i’r drafodaeth ac i’r ymgynghoriad. Rydym ni wedi gosod targed gydag uchelgais oherwydd rydym ni eisiau newid y ffordd rydym ni’n cefnogi ac yn hyrwyddo’r Gymraeg. Rwy’n gobeithio y bydd pob un Aelod ym mhob un rhan o’r Siambr yn rhannu’r weledigaeth sydd gennym ni ac yn teimlo fel ein bod ni i gyd yn gallu cyfrannu at y weledigaeth mewn ffordd wahanol. Ond, rwy’n mawr obeithio y bydd y strategaeth, pan gaiff ei chyhoeddi yn y gwanwyn, yn un a fydd yn cael cefnogaeth ym mhob un rhan o’r Siambr yma.

Cyn i mi gau, a chyn i mi ddod â fy sylwadau cychwynnol i ben, Ddirprwy Lywydd, fe wnaf i edrych ar y gwelliannau sydd wedi cael eu gosod yn enw Rhun ap Iorwerth. Fe wnaf i ddweud ar y dechrau fy mod i a’r Llywodraeth yn bwriadu derbyn pob un o’r gwelliannau. Yn amlwg, rydym ni’n hapus iawn i dderbyn y gwelliant cyntaf ynglŷn â phwysigrwydd cynllunio’r gweithlu er mwyn darparu gwasanaethau Cymraeg. Mae cynllunio, a chynllunio’r gweithlu yn arbennig, yn rhan gwbl ganolog o’r strategaeth ddrafft ac yn rhan gwbl ganolog o’r gwaith rydym ni wedi bod yn ei arwain yn ystod yr wythnosau a’r misoedd diwethaf. Mae’n wir ym maes gofal plant, mae’n wir ym maes addysg, mae’n wir am gyrff sy’n darparu gwasanaethau ac mae’n wir am fusnesau.

Dyna pam hefyd rwyf i’n fodlon derbyn yr ail welliant, sy’n ymwneud â gweithio gyda’r comisiynydd i gyflwyno strategaeth Cymraeg yn y gweithle. Mae’n bwysig cofio bod sawl corff a ariennir gan y Llywodraeth eisoes yn gweithio yn y maes, gan gynnwys y Coleg Cymraeg Cenedlaethol a’r Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol, sydd wedi nodi yn ei chynllun strategol y bydd yn gweithio mewn partneriaeth â’r comisiynydd i ddatblygu strategaeth Cymraeg yn y gweithle. Ond, mae’r gwelliant hwn hefyd yn sôn am hyrwyddo hawliau pobl i dderbyn gwasanaethau Cymraeg. Mae hynny hefyd eisoes yn swyddogaeth i Gomisiynydd y Gymraeg, ond rwy’n hapus iawn i dderbyn y gwelliant.

Wrth droi at welliant 3, bydd ymateb swyddogol y Llywodraeth i adroddiad gweithgor y Gymraeg a llywodraeth leol yn cael ei gyhoeddi yn yr wythnosau nesaf. Nid wyf eisiau dechrau breuddwydio na dechrau rhagweld beth fydd yn yr ymateb a fydd yn cael ei gyhoeddi. Ond, mae hi hefyd yn deg i ddweud bod y safonau sydd ar awdurdodau lleol eisoes yn rhoi dyletswydd statudol arnyn nhw i gynllunio’r gweithlu o safbwynt ieithyddol ac i ddarparu hyfforddiant addas ar hynny o beth.

Rwyf i wedi bod yn glir nad wyf i eisiau gwneud unrhyw ymrwymiadau penodol o safbwynt deddfwriaethol ar hyn o bryd, oherwydd rwyf eisiau i’r strategaeth derfynol liwio’r gwaith o ddatblygu hynny. Ond, rwy’n fodlon derbyn y gwelliant am ei fod yn rhan o’r pecyn ehangach o’r pethau a fydd angen eu hystyried er mwyn sicrhau ein bod ni’n gallu camu ymlaen o ddifri ar ran y Gymraeg yn y gweithle. Rwy’n gobeithio y bydd Aelodau’n derbyn ein bod ni’n derbyn y gwelliant ond hefyd yn gwneud hynny gan gydnabod y bydd rhaid trafod sut yn union rydym ni’n symud ymlaen yn y dyfodol.

Ddirprwy Lywydd, rwy’n credu bod yr adroddiad yn un da ac yn adroddiad sy’n un pwysig. Rwy’n gobeithio y bydd Aelodau â sylwadau i’w gwneud ar yr adroddiad, ond rwyf hefyd yn gobeithio y bydd Aelodau’n ymuno â minnau yn diolch i’r comisiynydd â’i thîm am eu gwaith yn ystod y flwyddyn.