A allaf ddiolch i’r Ysgrifennydd Cabinet am ei ddatganiad? Ond, wedi dweud hynny, buasai’n lawer well gennyf i petaem ni yn cael dadl yn amser y Llywodraeth, fel rydw i wedi gofyn am ddwywaith yn y Siambr hon o’r blaen, achos mae’r materion gerbron yn allweddol bwysig, fel mae’r Ysgrifennydd Cabinet wedi ei awgrymu eisoes, yn allweddol bwysig i ni fel cenedl—ac maen nhw; rwy’n cytuno efo fo yn fanna.

Yn y dyddiau du yna—yr anialwch gwleidyddol cyn datganoli—roeddem ni’n edrych i sefydliadau fel Amgueddfa Cymru a’r llyfrgell genedlaethol fel pileri cof ein cenedl ni, fel diffiniad o Gymru, fel ymgorfforiad annibynnol a llais annibynnol a oedd yn siarad fyny dros Gymru i ddweud bod Cymru’n dal i fod, er yr amgylchiadau du eraill. Roedd pobl yn gofyn cwestiynau yn yr 1980au fel ‘When was Wales?’ ac roeddech chi’n gallu cerdded i mewn i’r amgueddfa genedlaethol neu i Sain Ffagan ac yn gallu dweud, ‘Dyma le mae Cymru: dyma le mae Cymru yng nghanol pob peth arall’.

Sefydlwyd yr amgueddfa genedlaethol gan siarter frenhinol yn 1907, sy’n ymgorffori ac yn addo ei hannibyniaeth. Byddwch chi’n ymwybodol, Ysgrifennydd Cabinet, o’r holl lythyrau ac e-byst rydym ni wedi eu derbyn fel aelodau o’r pwyllgor diwylliant ac unigolion, pob un ohonyn nhw yn beirniadu’ch pwrpas chi i greu Historic Wales. Rwy’n falch eich bod wedi gallu clustnodi un llythyr sydd, o leiaf, ddim yn eich beirniadu chi, sydd wedi ymddangos yn y ‘Western Mail’ heddiw. Mae pob llythyr arall rwyf i wedi ei weld yn eich beirniadu chi’n hallt iawn. Felly, mae eisiau mynd i’r afael efo hyn.

Yn ôl i siarter brenhinol yr amgueddfa genedlaethol, y bwriad oedd—ac yn yr iaith fain—

‘To tell the world about Wales and to tell Wales about the world.’

Dyna ydy pwrpas ein hamgueddfa genedlaethol ni o hyd—o hyd. Ac, ie, rydych chi fel petaech wedi creu’r syniad, dros yr wythnosau diwethaf, bod y penderfyniad hwn i sefydlu Cymru Hanesyddol yn fait accompli, heb ddigon o wrando. Dyna beth mae pobl yn ei ddweud wrthym ni: mae’r bwriad wedi cael ei ruthro; nid oes neb yn gwrando ac nid oes yna neb yn cyfathrebu.

Rydw i’n credu ei bod hi’n bwysig, achos rydw i yn credu bod cynlluniau’r Llywodraeth yn effeithio’n anffafriol ar annibyniaeth yr amgueddfa genedlaethol, sydd yn golygu bod uno’r amgueddfa genedlaethol efo Cadw, ac mae Cadw yn rhan o’r Llywodraeth, yn sicr o beryglu annibyniaeth Amgueddfa Cymru. Rydym ni i gyd wedi bod rownd Sain Ffagan yn ddiweddar. Mae £25 miliwn yn y broses o gael ei wario ac mae Sain Ffagan wedi arloesi ers blynyddoedd lawer ac yn arweinydd byd yn ei faes. Mae’r holl bethau hyn yn mynd i gael eu peryglu os ydym yn mynnu uno’r amgueddfa genedlaethol efo Cadw.

Mae nifer o unigolion blaenllaw’r sector, yn cynnwys yr hanesydd Llafur, Dai Smith, yn feirniadol iawn. Fe wnaf i ddyfynnu yn yr iaith wreiddiol beth mae Dai Smith yn ei ddweud:

‘Income generation, commercial exploitation and partnership working are not dirty words or false concepts, but they should be entirely secondary to the rooted role we have given to our cultural bodies for more than a century.’

And he goes on to say that this is

‘precipitate implementation without the due diligence of informed discussion and evidential investigation.’

Ac rydw i’n tueddi i gredu ac i gytuno efo Dai Smith. Yn amlwg, nid ydw i’n cytuno efo Dai Smith ar bob peth, ond, yn y fan hon, rydw i’n cytuno efo fo.

Wrth edrych ar dudalen 4 o adroddiad PricewaterhouseCoopers, yn yr adran cwmpas ac amcanion, mae yna gyfeirnod i greu sefydliad masnachol ar wahân, sy’n awgrymu bod casgliadau wedi’u gwneud yn barod, hyd yn oed ar y pryd hynny, nôl ar ddechrau’r flwyddyn, a gofynnir i PwC ddod o hyd i dystiolaeth gefnogol i’r bwriad yna i greu sefydliad masnachol ar wahân. Nid yw hyn yn broses wrthrychol.

Yn dilyn cais rhyddid gwybodaeth a wnes i’n ddiweddar, mae wedi dod yn amlwg nad oes cofnodion wedi eu cadw o grŵp adolygu’r Farwnes Randerson. Pam hynny? Pam nad oes cofnodion? Mae hyn yn syfrdanol wrth feddwl am oblygiadau a phwysigrwydd yr argymhellion yma i’r sector.

Fel rydw i wedi crybwyll eisoes, mae yna bryderon hefyd ynglŷn â diffyg ymgynghori gyda’r sector a’r cyhoedd. Ac, wrth gwrs, rydym ni wedi clywed bod y syniad bod hwn ym maniffesto’r Blaid Lafur hefyd braidd yn od. Rydym i gyd yn cynhyrchu maniffestos printiedig; nid oedd ym maniffesto printiedig y Blaid Lafur, y bwriad yma i greu Historic Wales. Pam cadw’r ymrwymiad mor dawel os oedd yn rhaid mynd i mewn i atodiad ar-lein yn unig? Nid yw’r broses wedi bod yn agored nac yn dryloyw.

Nawr, ni fuasai neb yn anghytuno efo chyd-weithio, rhagor o gydweithio, na’r angen i ddatblygu’r ochr farchnata a’r ochr fusnes. Mae pob un yn cytuno efo hynny, ac mae yna’n wastad waith i’w wneud. Ond rydych chi’n mynd cam yn rhy bell wrth beryglu holl fodolaeth ein hamgueddfa genedlaethol ni.

So, to counter that feeling, Cabinet Secretary, will you today rule out the full merger of these organisations—