8. 7. Datganiad: Cymru Hanesyddol

Part of the debate – Senedd Cymru am 5:47 pm ar 8 Tachwedd 2016.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Ken Skates Ken Skates Labour 5:47, 8 Tachwedd 2016

(Cyfieithwyd)

Hoffwn ddiolch i Suzy Davies am ei chwestiynau ac am gydnabod, o ran gweithgarwch masnachol, ei bod yn bwysig bod yr holl sefydliadau sy'n derbyn arian cyhoeddus yn edrych ar yr hyn y gallant ei wneud yn fwy eu hunain i fod yn fwy cydnerth. Mae'n gwbl hanfodol, yn enwedig i lawer o bobl a allai fod yn gwylio heddiw nad ydynt yn gallu cael dau ben llinyn ynghyd, sy'n edrych i sefydliadau cenedlaethol i’w helpu i ddod yn fwy cydnerth, i roi mwy yn ôl i'r wlad. Rwy'n gwybod bod etholiad yr arlywydd heddiw; wel, dylai sefydliadau cenedlaethol ofyn beth y gallan nhw ei wneud dros eu gwlad, drwy’r adnoddau a ddyrennir iddynt gan y Llywodraeth, yn hytrach na dim yn ceisio cael mwy o adnoddau i wneud yr un peth.

O ran prosesau—ac i raddau helaeth mae eich cwestiynau yn ymwneud â phrosesau—mae’r llythyr, dyddiedig 27 Gorffennaf, yn ymwneud â sylwadau a wnaethpwyd, rwy’n credu, mewn pwyllgor gan Brif Swyddog Gweithredol yr amgueddfa genedlaethol, pan ddywedodd ei fod yn synnu bod dewis 4 wedi ei ddethol. Mewn gwirionedd, os edrychwn ar y llythyr hwnnw o 27 Gorffennaf, ac rwy'n siŵr ei fod gan yr Aelod—os nad ydyw, rwy’n hapus iawn i gyhoeddi’r llythyr, ond hefyd, Lywydd, rwy'n hapus iawn i gyhoeddi'r llythyr, gyda chytundeb y Prif Swyddog Gweithredol, a ddaeth i law cyn fy llythyr ar 27 Gorffennaf. Roedd fy llythyr i mewn ymateb i'w lythyr ef a byddwn yn hapus i gyhoeddi'r llythyr hwnnw hefyd. Mae fy llythyr, dyddiedig 27 Gorffennaf, yn datgan bod yr adroddiad yn nodi nifer o wahanol ddewisiadau ar gyfer tyfu'r sector ac yn ei gwneud yn gwbl glir bod llawer o achos i ni fod yn optimistaidd os byddwn yn gweithio'n agos gyda'n gilydd ac yn gwireddu’r synergeddau sy'n bodoli’n amlwg. O ystyried hyn— a dyma’r llinell hollbwysig gall dewis 4 gynnig ateb i rai o'r materion, ac yn wir, y cyfleoedd yr ydych yn eu codi yn eich llythyr.

Pam ei fod mor ddrwg i edrych ar y cyfleoedd a godwyd yn y llythyr hwnnw? Byddwn yn hapus i gyhoeddi’r llythyr hwnnw, fel y dywedais—dim llythyr 27 Gorffennaf ond y llythyr gan y Prif Swyddog Gweithredol ar 29 Mehefin. Felly, mae gennyf feddwl agored o hyd, ond yr hyn y byddwn yn ei awgrymu i Aelodau yw ei bod yn bwysig edrych ar y dewisiadau hynny, fel y mae’r grŵp llywio yn mynd i'w wneud, â meddwl agored, ac i’w hasesu yn bwyllog o ran sut y gallent fod o fudd i'r sector cyfan.

Rydych yn gofyn am Gymru Hanesyddol a'i lle ym maniffesto Llafur Cymru. Yr oedd ym maniffesto Llafur Cymru. Rydym yn byw yn yr oes ddigidol, felly roedd y maniffesto ar-lein. Os ewch chi i gael golwg arno, lawrlwythwch ef ar-lein, y mae yno. Mae yno, lle’r ydym yn sôn am ba mor bwysig yw hi i Cymru Hanesyddol ddod â gweithgareddau masnachol at ei gilydd. Rwy’n gwybod ein bod yn enwi’r amgueddfa genedlaethol a Cadw yn benodol yn hynny o beth, ond wrth gwrs mae’r comisiwn brenhinol a'r llyfrgell genedlaethol ar y grŵp llywio hefyd. Efallai y bydd synergeddau yno yn hefyd. Ond mater i’r grŵp llywio yw hyn. Mater i’r grŵp llywio yw hyn. Hoffwn ei roi ar gofnod unwaith eto fy mod yn eich sicrhau bod gennyf feddwl agored. Ond yr hyn na fyddaf yn ei dderbyn yw status quo neu ryw fân chwarae o amgylch yr ymylon. Nawr, mewn cwestiwn arall roedd yr Aelod yn holi am drefniant rhydd a oedd ar waith. Wel, byddwn i'n gofyn yn fy nhro: os oedd hynny'n llwyddiannus, beth am ei wneud ychydig yn fwy cadarn—ei gryfhau? Os oedd hynny'n llwyddiannus. Ond nid wyf yn credu ei fod, oherwydd, dros y blynyddoedd, rydym wedi clywed llawer iawn, iawn o sefydliadau yn siarad yn gynnes iawn am yr angen i gydweithio mwy. Ond, yn aml, nid ydynt yn cydweithio digon; dydyn nhw ddim yn gwireddu eu haddewidion.

O ran tystiolaeth, gadewch i ni edrych arni. O ran tystiolaeth, gallwn edrych ar y ffigurau presenoldeb gwirioneddol, oherwydd effeithiolrwydd unrhyw weithrediad marchnata—unrhyw weithrediad masnachol—yw faint o bobl yr ydych yn ymgysylltu â nhw, faint o bobl yr ydych chi’n eu denu. Rwy'n siŵr y byddem yn cytuno ar hynny. Felly, os ydym yn edrych ar Amgueddfa Genedlaethol Cymru, mae wedi gwneud gwaith da wrth ddenu pobl i'r safleoedd ac wrth addysgu pobl, ond nid da lle gellir gwell. Rwyf eisiau mwy. Rwyf eisiau i bobl Cymru fod yn fwy egnïol, a hynny’n ddiwylliannol ac yn gorfforol. Rwyf eisiau i fwy o bobl fod yn fwy gweithgar yn y celfyddydau, ac, ar hyn o bryd, er ei fod yn dda, nid da lle gellir gwell.

Os edrychwn ni ar y ffigurau, yn gyntaf oll—a’r ffigurau diweddaraf yw’r rhain—y safle sy’n denu’r niferoedd mwyaf yw Sain Ffagan, gyda 531,000; yr ail, amgueddfa genedlaethol Parc Cathays, Caerdydd gyda 491,000; yn drydydd, Amgueddfa Genedlaethol y Glannau gyda 261,000; Big Pit, 144,000; Amgueddfa Lechi Cymru, gyda 142,000; Amgueddfa Lleng Rufeinig Cymru, gyda 71,000; ac Amgueddfa Wlân Cymru, gyda 31,000. Yna, edrychwn ar yr atyniadau hanesyddol sydd wedi denu’r niferoedd mwyaf yng Nghymru a Lloegr. Byddwn yn gweld bod y ffigyrau cymharol ar gyfer y safle amgueddfa genedlaethol a ddenodd y nifer mwyaf o ymwelwyr ychydig y tu ôl i'r nifer sy’n mynd ar deithiau bws o gwmpas Caeredin, sydd yn atyniad y mae’n rhaid talu amdano; hanner nifer y bobl sy'n ymweld ag Amgueddfa Riverside. Mae'r Baddonau Rhufeinig yn safle tebyg yng nghyd-destun y dinasoedd—Caerfaddon a Chaerdydd—ac mae’n rhaid talu i fynd yno. Maent yn denu 1,044,000. Fe âf ymlaen ychydig i gymharu yn nhermau meintiau tebyg. Yn Sheffield, mae Amgueddfeydd Oriel y Mileniwm Sheffield, sydd am ddim, yn denu 764,000 o bobl. Mae Brighton yn fwy, rwy’n cydnabod, ond mae Pier Brighton yn denu 4,600,000 o bobl; Amgueddfa Genedlaethol yr Alban, 1,567,000; Oriel Genedlaethol yr Alban, 1,377,000.

Edrychwch, mae amgylchedd hanesyddol Cymru yn hanfodol bwysig o ran niferoedd ymwelwyr, o ran ei allu i addysgu ac i ymgysylltu pobl mewn hyfforddiant sgiliau. Mae'n gwneud yn dda, fel y dywedais, ond nid yw'n gwneud yn ddigon da. Rwyf eisiau gwneud yn siŵr yn y blynyddoedd i ddod, y gallwn edrych yn ôl a dweud, ‘Gwnaethom bopeth o fewn ein gallu i ddod â’r sector ynghyd i hyrwyddo ei hun ar y cyd er lles pawb' a bod y chwaraewyr allweddol yn y sector wedi gweithredu fel tîm er budd ei gilydd. Ar hyn o bryd, nid wyf yn credu bod y raddfa honno o gydweithio yn ddigonol.

O ran yr ail gwestiwn, eto mae hyn yn ymwneud â ph'un a yw pobl ar y grŵp llywio yn mynd o gwmpas eu gwaith â meddwl digon agored, yn seiliedig ar yr honiad anghywir, fy mod i’n ffafrio un dewis dros un arall. Wel, mewn gwirionedd, heddiw gallaf sicrhau'r Aelod bod aelodau'r grŵp llywio yn awyddus iawn i gymryd rhan mewn unrhyw ffordd bosibl er mwyn cyflawni canlyniad a fydd o fudd i'r sector cyfan. Gallaf ddweud hynny oherwydd llythyr sy'n ymddangos heddiw yn y 'Western Mail'. Efallai y bydd yr Aelod yn ymwybodol o'r llythyr, ond byddaf yn ei ddarllen. Mae’r llythyr oddi wrth lywydd yr amgueddfa genedlaethol. Mae hefyd oddi wrth lywydd y llyfrgell genedlaethol. Mae hefyd oddi wrth gadeirydd y comisiwn brenhinol. Dyma a ddywed:

rydym yn gwybod ei fod yn amserol ac yn hanfodol ein bod yn edrych am gyfleoedd newydd i sicrhau bod treftadaeth mor berthnasol, mor hygyrch, ac mor gydnerth â phosibl, a'i bod yn seiliedig ar weithio ar y cyd... yn yr ysbryd hwn yr ydym yn gweithio yn rhagweithiol, fel aelodau o Grŵp Llywio, gyda Llywodraeth Cymru.

Rydym yn gweithio gyda'n gilydd. Gadewch i ni i gyd chwarae i ennill, a gadewch i ni beidio â gweld y gêm yn cael ei thanseilio.