Mae pwynt 2 y cynnig yn tynnu sylw at deuluoedd cyn-filwyr, ac nid yw cefnogi cyn-filwyr yn dod i ben gydag ymyrraeth uniongyrchol. Efallai mai’r cymorth mwyaf effeithiol o’r cyfan yw cadw teulu gyda’i gilydd o amgylch aelodau o’r lluoedd arfog sy’n gwasanaethu, yn ogystal â chyn-filwyr sy’n arbennig o agored i niwed weithiau. Mae gwasanaeth unigolyn yn effeithio ar eu perthynas â phartneriaid, plant, rhieni a hyd yn oed neiniau a theidiau. Ac yn y cyd-destun hwn, rwyf hefyd yn cynnwys ffrindiau, oherwydd, i ddynion ifanc yn arbennig, yn aml, efallai mai eu cyfeillion, neu ffrindiau da, yw’r brif gefnogaeth emosiynol pan fydd yna bethau nad ydych yn teimlo y gallwch eu rhannu gyda’ch teulu.

Byddai gwaith comisiynydd i gyn-filwyr yn ymestyn y tu hwnt i gyn-filwyr eu hunain i gymuned ehangach y lluoedd arfog. Ac os oes gennych unrhyw amheuaeth ynglŷn â sut beth yw honno, edrychwch i weld pwy sy’n mynd i fod yn rhan o’r dathliadau y penwythnos hwn. Fe welwch mai’r teuluoedd sydd ar flaen y gad.

Mae yna ystod eang o wasanaethau ar gael eisoes ar gyfer teuluoedd y lluoedd arfog yng Nghymru, o’r clybiau llawr gwlad i deuluoedd milwrol i bethau fel Cyswllt Cyfreithiol Cyn-filwyr, sef grŵp sy’n rhoi cyngor cyfreithiol am ddim i deuluoedd a gofalwyr yn ogystal â chyn-filwyr ledled Cymru. A dweud y gwir, rwy’n meddwl bod Elfyn Llwyd yn ymwneud â’r grŵp hwnnw. Dylid llongyfarch y sector cyhoeddus, gan gynnwys y ddwy Lywodraeth, fe fyddwn yn dweud, a’r trydydd sector gweithgar iawn, am y gwaith y maent yn ei wneud ar ran cyn-filwyr, ond mae’n arbennig o galonogol fod hwn yn faes lle y caiff cydgynhyrchu ofod i ddangos ei werth. A dweud y gwir, mae’r Aelodau sydd eisoes wedi siarad wedi rhoi enghreifftiau pwerus iawn o’r math o gefnogaeth y mae cyn-filwyr a’u teuluoedd yn ei chael o’u rhengoedd eu hunain—os caf ei roi felly—yn hytrach na chael gwasanaeth wedi’i bennu ar eu cyfer. Nawr, nid yw hynny’n golygu nad oes yna fylchau, wrth gwrs, ond rwy’n meddwl bod cydgynhyrchu yn un o’r lleoedd lle y gallwn geisio dechrau llenwi’r bylchau hynny mewn gwirionedd. Rwy’n meddwl, yn benodol, am—rwy’n meddwl mai y llynedd oedd hi—pan eglurais i’r Siambr fy mod wedi cael peth anhawster yn ceisio canfod pwy oedd hyrwyddwyr cyn-filwyr ein hawdurdodau lleol. Mae rhai yn llawer gwell nag eraill, ond os na all y cynghorau ei gael yn iawn, yna gadewch i’r gymdeithas helpu i ddatrys y broblem.

Nawr, er y byddwn yn hoffi meddwl na fyddai comisiynydd yn ymyrryd yng ngwaith da yr holl elfennau hyn, byddai ef neu hi yn gallu helpu i ysgogi gwelliant, fel y dywedodd Caroline Jones, ym mhrofiad personél milwrol sy’n gwasanaethu, yn ogystal â chyn-filwyr a’u teuluoedd, gan y byddai ganddynt drosolwg, a gallent weithredu ar unwaith i lenwi’r bylchau hynny roedd Bethan Jenkins ei hun yn siarad amdanynt mewn gwirionedd. Rwy’n credu mai rôl allweddol arall a fyddai gan gomisiynwyr yma fyddai ystyried y goblygiadau a’r cymorth a’r cyngor fydd eu hangen ar ein cyn-filwyr yn y dyfodol. Byddai comisiynydd nid yn unig yn gallu ymateb i anghenion heddiw, i eirioli, ond gallai sganio’r gorwel am heriau newydd ac atebion posibl i’r rheini, gan nad oes neb i’w weld yn arwain y gwaith hwnnw ar hyn o bryd. Yn bendant, mae angen rhywun i’n helpu i graffu ar benderfyniadau a wneir yn awr, megis pam y mae gwahaniaeth rhwng Cymru a Lloegr, lle y mae gan blant cyn-filwyr hawl awtomatig i bremiwm cymorth disgyblion, ond nid oes ganddynt hawl i’r grant amddifadedd disgyblion yma yng Nghymru. Dyna bwynt a wnaeth Mohammad Asghar. Ond rydym hefyd yn awyddus i osgoi’r mathau hynny o ymatebion post facto i broblemau megis gydag anhwylder straen wedi trawma. Rydym yn awyddus i osgoi problemau rhag codi yn y lle cyntaf. Dyna pam rwy’n credu y byddai comisiynydd hefyd yn ddefnyddiol i ofyn cwestiynau fel pam nad yw’r £415,000 y gofynnodd GIG Cymru i Gyn-filwyr amdano yn dod er ei bod mor amlwg y byddai hynny’n osgoi’r gost o filiynau mewn gwasanaethau argyfwng y cyfeiriodd—nid wyf yn cofio pwy yn awr—rwy’n meddwl efallai mai Mohammad Asghar a soniodd am y mathau o broblemau fydd gan gyn-filwyr, fel arfer ar ôl i’w gwasanaeth ddod i ben.

Mae beth sy’n digwydd nawr a sut fydd hi yn y dyfodol yn ddwy ystyriaeth sy’n effeithio ar unrhyw berson ifanc sy’n ystyried gyrfa filwrol. Ac unwaith eto, dyma ble y gallai’r comisiynydd cyn-filwyr chwarae rhan hanfodol yn helpu i osod y naws o ran sut y meddylir am y materion hynny yn awr, nid yn y dyfodol pan fydd ein pobl ifanc wedi dod yn gyn-filwyr eu hunain.

Yr wythnos diwethaf ymwelais â Choleg Paratoi Milwrol Penybont yn fy rhanbarth i, sef Gorllewin De Cymru a chyfarfûm â hyfforddwyr a phobl ifanc rhwng 14 a 19 oed y maent yn gweithio gyda hwy. Maent yn addysgu nifer sylweddol o bobl ifanc nad yw addysg prif ffrwd, efallai, yn addas iawn ar eu cyfer, yn ogystal â chyflawnwyr uchel, ac o’r rhain, mae llawer yn mynd ymlaen i ddilyn gyrfa yn ein lluoedd arfog. Rwy’n meddwl bod arnom ddyled i’r bobl ifanc hynny i wneud yn siŵr eu bod ar flaen ein meddyliau, ac ar flaen meddwl Llywodraeth Cymru, yn awr, wrth iddynt symud drwy eu gyrfaoedd, ac nid yn unig pan fyddant yn dychwelyd o ardaloedd o wrthdaro neu pan fyddant yn cael eu rhyddhau o wasanaeth neu’n ymddeol. Nid oedd pob un o’r bobl y cyfarfûm â hwy yno yn dod o deuluoedd milwrol, ond mae rhai ohonynt yn debygol o ddod yn aelodau o deuluoedd milwrol maes o law, a daw hynny â mi yn ôl at rôl teuluoedd milwrol a’r cymorth y gallai fod ei angen arnynt hwythau hefyd.

Felly, pan fydd Llywodraeth Cymru yn gwrthod y syniad o gomisiynydd cyn-filwyr, nid yn unig y mae’n dweud gwrthod helpu ac anrhydeddu’r gwaith a’r aberth y mae ein cyn-filwyr a’r lluoedd arfog wedi’i wneud drwy gydol eu bywydau; mae hi hefyd yn gwneud cam â gwragedd, gwŷr, partneriaid a holl deuluoedd cyn-filwyr, ac mae’n gwneud cam â phlant y lluoedd sy’n gwasanaethu a’r lluoedd yn y dyfodol, gan na fydd y bobl ifanc sy’n dechrau ar eu gyrfaoedd, a gobeithio na fyddant byth yn profi—[Torri ar draws.] Mae’n ddrwg gennyf, Lee, nid oeddwn yn eich gweld. Ymddiheuriadau.