Mae pobl hŷn yng Nghymru yn arwyr pob dydd, ac yn cyfrannu’n enfawr drwy waith, actifiaeth, gwirfoddoli a gwaith cymunedol, a gofalu am deuluoedd a darparu gofal plant, cyfraniad sy’n aml yn cael ei anwybyddu gan gymdeithas. Maent yn haeddu urddas a pharch, annibyniaeth a rhyddid i wneud penderfyniadau ynglŷn â’u bywydau eu hunain.

Yn yr adroddiad yr wythnos diwethaf gan Gomisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol Cymru, ‘Siarad Cenedlaethau’r Dyfodol’, mae dyfyniadau o’i digwyddiadau i randdeiliaid yng ngogledd Cymru yn cynnwys,

‘Mae angen i’r bobl sy’n gwneud y penderfyniadau gerdded ar hyd yr un llwybr â’r bobl ar y lefel sylfaenol.’

Ffurfiwyd Cartrefi Conwy pan bleidleisiodd tenantiaid Conwy o blaid trosglwyddo eu stoc tai cyngor. Fel y nododd Cartrefi Conwy o’r cychwyn, eu her oedd codi safon pob eiddo i safon ansawdd tai Cymru erbyn 2012, a hefyd i greu cymunedau i fod yn falch ohonynt.

Yr haf hwn ymwelais â’u grŵp ffocws ar ffotograffiaeth gyda’u rheolwr byw’n annibynnol a’u cydlynydd ymgysylltu pobl hŷn i ddysgu o lygad y ffynnon gan aelodau’r grŵp pobl hŷn am y prosiect a sut roedd wedi cyfrannu at eu hannibyniaeth a’u lles. Roeddwn hefyd yn westai, gyda Janet Finch-Saunders, yn Niwrnod Pobl Hŷn Cartrefi Conwy ar 30 Medi eleni, yn dathlu eu tenantiaid hŷn a’r cyfraniadau a wnânt i’r cymunedau lle y maent yn byw, a rhoi cyhoeddusrwydd i’r gwasanaethau sydd ar gael i’w pobl hŷn er mwyn hyrwyddo byw’n annibynnol—gan eu grymuso a’u galluogi i gymryd rheolaeth ar eu bywydau, peidio â gadael i’w hoedran neu unrhyw beth arall i effeithio ar eu hannibyniaeth neu ansawdd eu bywydau.

Os nad ydynt wedi gwneud hynny eisoes, rwy’n annog yr awdurdodau lleol sy’n cadw eu stoc dai i fabwysiadu ymagwedd debyg. Nododd ein maniffesto ar gyfer 2016 y byddai Llywodraeth Geidwadol Cymru yn gweithredu cap wythnosol o £400 ar ofal preswyl, a diogelu £100,000 o asedau i’r rhai mewn gofal preswyl. Mae methiant Llywodraeth Cymru i wneud yr un peth yn destun gofid. Fel y gofynnodd etholwr i mi, ‘A yw’n deg bod yn rhaid i rai pobl werthu eu cartrefi i bob pwrpas i dalu am eu costau gofal preswyl?’

Gwelodd Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru, yn yr adroddiad ‘Dementia: mwy na dim ond colli’r cof’ fod yna ddiffyg gwybodaeth a dealltwriaeth o ddementia o hyd, fod gwasanaethau dementia yn aml heb hyblygrwydd i ddiwallu anghenion pobl sy’n byw gyda dementia a’u gofalwyr yn effeithiol, fod diffyg cydweithredu rhwng gwasanaethau yn creu anawsterau a rhwystrau diangen i bobl sy’n byw gyda dementia a’u gofalwyr, a bod amrywiadau sylweddol ar draws Cymru o hyd o ran ansawdd y gwasanaethau sydd ar gael.

Mae’r Gymdeithas Alzheimer yn galw ar Lywodraeth Cymru i osod targedau clir yn ei strategaeth arfaethedig ar ddementia ar gyfer cynyddu cyfraddau diagnosis o ddementia, sydd ar hyn o bryd yn is nag unrhyw wlad arall yn y DU, er mwyn sicrhau cefnogaeth gan weithiwr cymorth dementia, i sicrhau bod hyfforddiant ymwybyddiaeth dementia ym mhob lleoliad clinigol a lleoliad gofal, a llawer mwy. Rwy’n annog pobl i fynychu digwyddiadau ymgynghori gogledd Cymru ym Mhrifysgol Bangor ar 18 Tachwedd a 12 Rhagfyr. Mae Age Cymru yn galw am wella gwasanaethau a chymorth dementia ar frys, gan gynnwys lleoliadau cymunedol, ymestyn cynlluniau hyfforddiant dementia, a gwasanaethau GIG a gofal cymdeithasol integredig sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn yn y man darparu.

Mae Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru wedi rhybuddio bod yna broblem gynyddol wrth i bobl hŷn gael eu targedu’n benodol gan droseddwyr oherwydd y rhagdybiaeth eu bod yn fregus. Er gwaethaf hyn, mae yna fwlch yn y gyfraith o hyd nad yw’n cydnabod bod y troseddau hyn a gyflawnir yn erbyn pobl hŷn oherwydd eu hoed yn droseddau casineb.

Rwy’n croesawu dyfarniad y Sefydliad Codi Arian na ddylai pobl sy’n codi arian guro ar ddrysau gyda sticeri ‘dim galw diwahoddiad’. Cymeradwyaf gynlluniau parthau gwarchod dim galw diwahoddiad Cymdeithas Gwarchod Ar-lein Sir y Fflint a Wrecsam, sy’n mynd ati i gynorthwyo’r bobl sy’n byw ynddynt i gadw’n ddiogel a gwella ansawdd eu bywydau, yn hytrach na dim ond gosod arwydd stryd a darparu sticeri ffenestri.

Fel y dywed Age Cymru, mae agweddau negyddol tuag at bobl hŷn a heneiddio yn hollbresennol yn ein cymdeithas, yn seiliedig ar stereoteipiau a rhagdybiaethau anghywir am allu a chymhwysedd pobl oherwydd eu hoedran. Maent yn ychwanegu y dylai Llywodraeth Cymru archwilio ymhellach pa rôl y gallai cyflwyno bil o hawliau ar gyfer pobl hŷn ei chwarae wrth lobïo ar lefel y DU ac yn rhyngwladol ac yn fwy cyffredinol am ragor o ddiogelwch cyfreithiol i bobl hŷn.

Felly, cymeradwyaf yr alwad yn ein cynnig y dylid cyflwyno Deddf hawliau pobl hŷn i ymestyn a hyrwyddo hawliau pobl hŷn, a gosod dyletswydd ar gyrff sector cyhoeddus i ymgynghori â phobl hŷn wrth wneud penderfyniadau sy’n effeithio ar eu bywydau ac i lunio a chyflwyno gwasanaethau gyda hwy, yn hytrach na dim ond eu rhoi iddynt. Diolch.