Croesawaf y ddadl hon heddiw, a diolch am y cyfle i siarad.  Hoffwn ailadrodd pa mor falch ydwyf mai Cymru oedd cartref comisiynydd pobl hŷn cyntaf y byd.  Credaf fod hynny yn gyflawniad mawr ac rwy’n meddwl ei fod yn flaengar iawn o Lywodraeth Cymru i sefydlu’r swyddogaeth hon.  Rwy'n credu bod yr hyn y mae’r comisiynydd wedi ei wneud yn dangos ei fod y penderfyniad cywir.

Rwy'n meddwl bod y datblygiadau pwysig y mae’r comisiynydd pobl hŷn cyfredol wedi’u hachosi mewn gwirionedd oherwydd ei bod, fel y dywedodd y Gweinidog pan wnaeth hi ei chyflwyniad, wedi ei gwreiddio'n ddwfn mewn gwrando ar yr hyn y mae pobl hŷn yn ei ddweud. Mae hi yn sicr wedi bod i fy etholaeth i siarad mewn cyfarfodydd ar ddau achlysur, a phan ddisgrifiodd hi ble yr oedd hi wedi bod yng Nghymru—hynny yw, mae hi'n mynd ar hyd a lled, ac yn ôl ac ymlaen ar draws Cymru drwy'r amser, felly rwy’n credu bod ganddi wir wybodaeth am yr hyn y mae pobl hŷn yn ei deimlo.

Rwy’n cytuno â dull sy'n seiliedig ar hawliau ar gyfer pobl hŷn, yn yr un modd ag yr ydym wedi ei ddatblygu ar gyfer plant, ac rwy’n falch iawn y bu trafodaethau â'r Gweinidog ac â'r Prif Weinidog ynglŷn â chynnwys hawliau pobl hŷn mewn cyfraith, oherwydd rwy’n teimlo, os yw hawliau pobl hŷn yn cael eu cynnwys yn gadarn yn y gyfraith, bydd yn gwneud i gyrff cyhoeddus feddwl yn llawer mwy gofalus wrth wneud penderfyniadau sy'n effeithio ar bobl hŷn, ac mae cyfres o feincnodau i fesur y bywydau y mae pobl hŷn yn eu byw.

Rwyf eisiau siarad yn fyr am gyfranogiad pobl hŷn mewn bywyd bob dydd a’r cyfraniadau sydd ganddynt i'w wneud. Mae un o egwyddorion y Cenhedloedd Unedig ar gyfer pobl hŷn, a fabwysiadwyd ym 1991, yn cwmpasu cyfranogiad gan bobl hŷn yn y gymdeithas ac yn dweud:

Dylai pobl hŷn barhau i gael eu hintegreiddio yn y gymdeithas, cymryd rhan weithgar wrth ffurfio a gweithredu polisïau sy'n effeithio ar eu lles yn uniongyrchol a rhannu eu gwybodaeth a'u medrau â'r cenedlaethau iau.

Mae eisoes wedi ei grybwyll yma yn y Siambr heddiw am ofal plant, gan na ellir gosod pris ar gyfraniad pobl hŷn i ofal plant ar gyfer eu hwyrion, rwy’n meddwl, oherwydd rydym yn gwybod ei fod mor enfawr.  Rydym yn gwybod, yng Nghymru, bod llawer iawn o ofal plant anffurfiol, ac mae hynny i'w ganmol yn fawr.  Rwy'n meddwl bod profiadau gwych eraill y mae pobl hŷn yn gallu eu rhannu â phlant mewn ysgolion pan fyddant yn mynd i mewn i ysgolion ac yn ceisio helpu plant i ddysgu darllen. Mae nifer o enghreifftiau o hynny'n digwydd yn fy etholaeth i.

Rwy’n meddwl bod agwedd cymdeithas yn newid yn araf.  Bu, yn y gorffennol, lawer o dorbwyntiau mympwyol sy'n golygu na all pobl hŷn barhau i weithio, ond rydym ni yn gwybod erbyn hyn bod llawer o bobl hŷn yn gweithio heibio 65 oed—gan fy nghynnwys i.  Rwy'n credu ein bod hefyd yn gwybod bod polisi'r Llywodraeth yn newid.  Rwy'n siŵr y byddwch wedi clywed yr alwad yn ddiweddar gan y Pwyllgor Dethol ar Gyfiawnder yn San Steffan i ganiatáu i ynadon barhau i weithio heibio’r oedran ymddeol presennol o 70.  Rwy'n credu bod yr alwad hon wedi cael ei gwneud oherwydd y prinder ynadon, ond mae ymestyn amser ynadon i 75 yn hollol synhwyrol oherwydd y cyfraniad sydd ganddynt i’w wneud. Yn bersonol, byddwn yn ymestyn hyd yn oed ymhellach.  Gwn, dan y Llywodraeth glymblaid, mai’r bwriad oedd codi gwasanaeth rheithgor i fyny at 75 hefyd.

Felly, rwy’n meddwl bod llawer o feysydd lle’r ydym yn gweld symudiad tuag at beidio â chael y torbwyntiau mympwyol hyn lle mae pobl yn cael eu gorfodi i ymddeol neu eu gorfodi i roi terfyn ar rywbeth y gallent fod yn gwneud cyfraniad mawr iddo. Wrth gwrs, gall pobl hŷn wneud ac maent yn gwneud cyfraniad enfawr i gyrff llywodraethu ysgolion. Yn sicr, yn fy etholaeth i, mae gennym lawer o bobl hŷn sydd ar gyrff llywodraethu ysgolion, gan gyfrannu fel y maent ar nifer o gyrff cyhoeddus yng Nghymru ac ar fyrddau iechyd. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn annog pobl hŷn i wneud cais am y swyddi hyn. Rwy'n gwybod ein bod yn gwneud ymdrech fawr i sicrhau ein bod yn ceisio cael pobl o gefndiroedd lleiafrifol ac ethnig i wneud cais a phobl iau hefyd, ond mae'r mwyafrif o'r bobl hyn fel arfer yn yr oedrannau hyd at 65 ac rwy’n meddwl y dylem wneud ymdrech i gael pobl hŷn i wneud cais hefyd.

Rwyf am orffen drwy siarad yn fyr iawn am rai o'r gwirfoddolwyr hŷn yn fy etholaeth sydd wedi gwneud argraff fawr arnaf oherwydd eu hegni.  Pan oeddem yn cael ein bygwth â chau swyddfa bost, pwy oedd ar y strydoedd yn ymgyrchu? Y bobl hŷn.  A llwyddwyd i gadw swyddfa bost yn yr Eglwys Newydd drwy’r holl ymdrech hon.  Rwy'n credu fy mod wedi sôn yn y Siambr hon eisoes am yr hen fam-gu 92-mlwydd oed sydd wedi arwain yr ymgyrch am doiledau cyhoeddus yn yr Eglwys Newydd.  Yr ychydig Sadyrnau diwethaf, mae hi wedi bod gyda mi ar stryd fawr yr Eglwys Newydd yn y cael y llofnodion a does neb wedi gwrthod.  Rwy’n meddwl, pan fydd hi’n gofyn iddynt, nad oes neb yn meiddio dweud na.  Felly, mae hynny'n digwydd hefyd.  Ac wrth gwrs, darllenais yn y wasg heddiw am berson 89 mlwydd oed, dyn, yn chwilio am waith.  Felly, rwy’n meddwl bod yn rhaid i ni gydnabod y cyfraniad aruthrol y mae pobl hŷn yn ei wneud.