Hoffwn ddiolch i Angela Burns am gyflwyno ein dadl a’r mater dan sylw mor dda heddiw. Mae materion gofal iechyd wedi dominyddu fy mewnflwch a fy mag post ers i mi ddod yn AC, ond rwy’n amau mai felly y mae i’r Aelodau ar draws y Siambr. Ond oherwydd yr elfennau trawsffiniol yn fy etholaeth i, mae’r mater yn fwy pwysig, ac yn fy nghyfraniad heddiw, hoffwn dynnu sylw at rai o’r materion y mae fy etholwyr yn eu hwynebu wrth ddefnyddio gwasanaethau iechyd trawsffiniol.

Nawr, Powys, wrth gwrs, yw’r sir gyda’r boblogaeth fwyaf gwasgaredig a’r sir ddaearyddol fwyaf yng Nghymru. Ac wrth gwrs, mae hynny’n creu heriau unigryw i ni. Nid oes gan Bowys ysbyty cyffredinol dosbarth. Yn gyffredinol, caiff trigolion eu gwasanaethu gan Ysbyty Brenhinol Amwythig, Ysbyty’r Dywysoges Frenhinol yn Telford, neu Gobowen. Caiff trigolion yng ngorllewin Sir Drefaldwyn eu gwasanaethu gan Ysbyty Bronglais, ond caiff 80 y cant o fy etholwyr eu gwasanaethu gan wasanaethau ysbytai dros y ffin, ac mae hyn yn golygu, wrth gwrs, fod yn rhaid i fy etholwyr deithio pellteroedd enfawr i gael mynediad at wasanaethau gofal iechyd. Mae’r gwahaniaethau mewn polisi rhwng Cymru a Lloegr yn effeithio’n uniongyrchol ar fynediad at ofal, a chysondeb ac ansawdd gofal i gleifion yn fy etholaeth. Mae llawer o gleifion yn dioddef yn sgil loteri cod post o ran amseroedd aros, penderfyniadau cyllido a blaenoriaethau triniaeth gwahanol. Mae hyn yn golygu bod cleifion canolbarth Cymru yn aml yn syrthio rhwng y craciau gweinyddol wrth gael mynediad at ofal. Dyma’r mater sy’n cael y sylw mwyaf yn fy mag post, yn fwy felly na ACau eraill o bosibl. Rwy’n ymdrin â phroblemau gweinyddol pobl yn syrthio rhwng dwy system wahanol.

Rhoddaf rai enghreifftiau yma. Mae un o fy etholwyr—fe’i galwaf yn Mr L—angen mewnblaniad falf aortig trawsgathetr—rwy’n gobeithio fy mod wedi ei ynganu’n gywir—yn ysbyty athrofaol Stoke, ond gwrthodwyd arian ar gyfer hyn ddwywaith. Pe bai Mr L yn byw yn Lloegr, byddai wedi cael y llawdriniaeth heb fod angen cais ariannu yn y lle cyntaf hyd yn oed. Mae Mr L yn cael gwybod am y sefyllfa gan feddygon ymgynghorol, wrth gwrs, oherwydd eu bod hwy’n rhwystredig hefyd; mae meddygon ymgynghorol yn rhwystredig am fod yn rhaid iddynt weithredu system ddwy haen; maent yn rhwystredig fod yn rhaid iddynt roi llai o wasanaeth, fel y maent yn ei weld, i gleifion o Gymru.

Mae Mrs E angen llawdriniaeth lawn ar y pen-glin a Mr M angen clun chwith newydd. Mae’r ddau’n aros 26 wythnos am lawdriniaeth yn Gobowen, yn hytrach na 18 wythnos pe baent yn byw yn Lloegr. Mae’r amseroedd aros gwahanol hefyd—. Mae’r targedau gwahanol, mae’n debyg, sy’n rhaid i’r ddau ysbyty weithio gyda hwy mewn perthynas â dwy set o dargedau, wrth gwrs, yn broblem yma. Mae ysbytai’n hwyluso system dwy haen o ran cefnogi cleifion o Gymru ac o Loegr. Mae’r mater hwn yn cael ei ddwyn i fy sylw byth a hefyd, pan fydd claf yn cael gwybod, ‘A, Mrs Jones, rydych yn mynd i orfod aros am 18 wythnos’, ac yna wrth i’r ymgynghoriad fynd rhagddo, ‘O, un funud, rwy’n sylwi eich bod yn dod o Gymru, mae’n 26 wythnos.’ Mae hynny’n digwydd yn rheolaidd. Efallai na fyddai hynny’n digwydd pe bai claf yn byw yng Nghymru ac yn mynd i’r ysbyty yng Nghymru. Mae’r meddygon ymgynghorol wedi arfer gweld cleifion o Loegr, felly dyma un o’r problemau sy’n codi.

Mae nifer o etholwyr hefyd wedi mynegi pryder mawr am sganiau tomograffeg allyrru positronau, lle na chaniateir ond un sgan PET fel arfer. Ond yn Lloegr, wrth gwrs, caniateir dau sgan PET—fel arfer un cyn y llawdriniaeth ac un ar ôl cael llawdriniaeth. Felly, mae’r dryswch ynglŷn ag amseroedd aros, trefniadau ariannu a blaenoriaethau triniaeth yn rhemp, a fy neges i Lywodraeth Cymru, a Llywodraeth y DU o ran hynny yw: cydweithiwch i chwalu’r rhwystrau hyn a darparu eglurder i gleifion a chlinigwyr.

Rwy’n cytuno’n gryf â Chydffederasiwn GIG Cymru sydd wedi dweud bod angen mwy o ymgysylltiad trawsffiniol â dinasyddion er mwyn codi ymwybyddiaeth o ddatganoli a’r gwahaniaethau yn argaeledd triniaethau. Unwaith eto, dyma rywbeth sy’n llenwi fy mag post. Rwyf fi byth a hefyd yn ateb etholwyr gan ddweud, ‘Dyma fy nghyngor ar gyfer sut i ymdrin â’ch cais chi, ac fe wnaf sylwadau ar eich rhan’. Yna af ati i roi gwers mewn datganoli iddynt, oherwydd yn aml un o’r materion sy’n codi yw, ‘rwy’n drethdalwr, fe ddylai fod gennym wasanaeth iechyd gwladol, beth sydd wedi mynd o’i le yma?’ Ac wrth gwrs, byddaf yn ateb, ‘Wel, mewn gwirionedd, rydych yn anghywir; bellach nid oes gennym wasanaeth iechyd gwladol; mae gennym ddwy Lywodraeth wahanol gyda blaenoriaethau gwahanol’. Rwyf fi byth a hefyd yn ateb hynny, yn wythnosol o bosibl.

Mae’r Pwyllgor Materion Cymreig—