Mae llwybrau gofal iechyd i gleifion bob amser wedi croesi’r ffin rhwng Cymru a Lloegr. Cyn datganoli, nid oedd yn broblem gan mai un GIG a geid. Darparodd Deddf y GIG 1946 ar gyfer sefydlu gwasanaeth iechyd cynhwysfawr ar gyfer Cymru a Lloegr. Roedd Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn gyfrifol am wasanaethau yn y ddwy wlad, er bod y GIG yng Nghymru wedi dod yn rhan o gyfrifoldebau Ysgrifennydd Gwladol Cymru o 1969 ymlaen. Nawr, gyda dyfodiad datganoli, Llywodraeth Cymru sy’n gyfrifol amdano. Fodd bynnag, gan fod hanner poblogaeth Cymru yn byw o fewn taith 15 munud ar y bws, neu mewn car neu ambiwlans i’r ffin, mae symud drosti i gael mynediad at ofal iechyd yn digwydd fel mater o drefn. Mae oddeutu 55,000 o drigolion o Gymru, fel y mae Angela newydd ei ddweud, yn cael eu derbyn i ysbytai yn Lloegr bob blwyddyn. Mae ysbytai Cymru yn derbyn oddeutu 10,500 o bobl sy’n byw yn Lloegr. Mae ychydig o dan 21,000 o drigolion Lloegr wedi cofrestru gyda phractisau meddygon teulu dan contract gyda’r GIG yng Nghymru. Mae’r ffigur ar gyfer trigolion Cymru sydd wedi cofrestru gyda meddygon teulu yn Lloegr rywle rhwng 15,000 a 16,000.

Mae pawb ohonom am weld pobl yn cael y driniaeth sydd ei hangen arnynt yn y lle gorau ar eu cyfer. Yn amlwg, weithiau bydd y gwasanaethau hynny ar draws y ffin. Yn ei adroddiad, clywodd y Pwyllgor Materion Cymreig am bryderon ynglŷn ag anawsterau ac oedi wrth ddefnyddio gwasanaethau eilaidd ac arbenigol ar sail drawsffiniol. Yn benodol, roedd cleifion yn pryderu ynglŷn â newid canfyddedig i gomisiynu ‘o fewn y wlad’ ar ran Llywodraeth Cymru. Roeddent yn credu mai’r nod yn y pen draw oedd trin yr holl gleifion o Gymru yng Nghymru, pa un a oedd hynny er eu lles gorau ai peidio. Mewn rhai achosion, dywedwyd wrth gleifion a oedd yn byw yn ne-ddwyrain Cymru ac a oedd yn cael triniaeth yn Henffordd neu Fryste na fyddai Bwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan yn parhau i ariannu eu triniaeth. Cyflwynodd Bwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan bolisi ym mis Medi 2012 i gyfyngu ar atgyfeiriadau y tu allan i Gymru. Roeddent yn dweud, a dyma’u dyfyniad:

y Bwrdd Iechyd yw darparwr sylfaenol gwasanaethau gofal eilaidd i’r boblogaeth sy’n byw... yng Ngwent... Lle na all gwasanaethau’r Bwrdd Iechyd ei hun ddarparu’r gofal hwn... bydd y Bwrdd Iechyd yn mynd ati i gynllunio a sicrhau’r gwasanaethau angenrheidiol gyda Darparwyr eraill y GIG yng Nghymru drwy ei lwybrau gofal y cytunwyd arnynt.

Cau’r dyfyniad. Ni fyddai Bwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan yn edrych dros y ffin oni fo bwrdd iechyd yng Nghymru yn methu darparu’r gwasanaethau priodol. Er eu bod wedi newid y polisi hwn yn 2013 ar gyfer trigolion o Loegr gyda meddyg teulu yng Nghymru, ni wnaethant hynny ar gyfer trigolion o Gymru. O ganlyniad, mae angen cymeradwyaeth ymlaen llaw o hyd cyn y gelllir atgyfeirio claf o Gymru yng Ngwent i gael triniaeth gan ddarparwr yn Lloegr.

Yn syml, mae yna lawer o wasanaethau arbenigol nad ydynt ar gael yng Nghymru, Ddirprwy Lywydd. Comisiynir gwasanaethau arbenigol ar sail genedlaethol gan Bwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru. Mynegwyd pryderon nad yw bob amser yn bosibl ffurfioli cytundebau lefel gwasanaeth rhwng Cymru a Lloegr oherwydd gwahaniaethau allweddol yn y dogfennau contract. Mae’r gwahaniaethau allweddol a nodwyd yn cynnwys gwahaniaethau o ran meini prawf mynediad, targedau amseroedd aros a’r ffaith nad yw Cymru’n gweithredu cynllun dewis i gleifion. Mae gwahanol raglenni TG sy’n cael eu defnyddio yn y gwasanaethau gofal iechyd yng Nghymru a Lloegr hefyd yn ei gwneud yn anodd i systemau sylfaenol, eilaidd a thrydyddol gyfathrebu â’i gilydd ar draws y ffin. Ddirprwy Lywydd, mae symudiadau trawsffiniol i gael gofal iechyd wedi bodoli ers blynyddoedd lawer. I lawer o drigolion ardaloedd ar y ffin efallai na fydd y darparwr iechyd agosaf yn y wlad lle y maent yn byw. Mae’n hanfodol, felly, nad yw’r ffin yn dod yn rhwystr rhag cael mynediad at y gofal iechyd gorau. Os ydym yn hyrwyddo’r defnydd arloesol o ofal iechyd trawsffiniol, gallwn ddarparu’r canlyniadau gwell i gleifion y mae pawb ohonom am eu gweld yng Nghymru.

Yn olaf, hoffwn ofyn, Weinidog: mae’r rhestr aros a chanslo cleifion yng Nghymru yn wynebu argyfwng go iawn. I rai o fy etholwyr fy hun, o leiaf hanner dwsin o weithiau, gwn fod eu llawdriniaeth wedi ei chanslo ar ôl aros dwy flynedd a hanner. Ac ar ôl hynny—y chweched tro—cafodd y llawdriniaeth ei chanslo. Am drychineb yn y GIG. Dylem ddefnyddio ein teulu ein hunain i roi llawdriniaethau, o fewn nid yn unig 18 mis o aros ond cyn aros am 18 mis, a gadewch i’r rhestrau aros hyn gael eu byrhau cyn gynted ag y bo modd yng Nghymru. Diolch.