4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gyflymder y newid sydd ei angen i drawsnewid gwasanaethau rheilffyrdd yng Nghymru? OAQ(5)0341(FM)

Nid yw seilwaith rheilffyrdd wedi ei ddatganoli. Yn dilyn blynyddoedd o danfuddsoddi, rydym ni’n cymryd camau i fynd i'r afael â hyn lle y gallwn trwy ein caffaeliad o fasnachfraint Cymru a'r gororau a'r metro. Ond mae'n wir i ddweud bod yn rhaid i Lywodraeth y DU wneud mwy i fuddsoddi yng Nghymru neu ddatganoli grym a chyllid fel y gallwn ni wneud hynny.

O ystyried bod Network Rail wedi dweud ei bod hi’n mynd i gymryd 28 mlynedd i ddod â'r diwydiant rheilffyrdd i’r safon ofynnol yng Nghymru, sy'n ymddangos i mi yn llawer rhy hir yng ngoleuni'r drafodaeth a gawsom ynghylch tagfeydd ar y ffyrdd yn gynharach, rwy'n falch o’ch clywed chi’n sôn am bwysigrwydd rheilffordd ysgafn yn y cyd-destun hwnnw. O edrych ar fetro de Cymru, hoffwn edrych ar sut y gall rheilffordd ysgafn redeg yn llawer nes at ei gilydd, sy'n golygu y gall trenau arafu a chyflymu yn llawer cynt, sy'n golygu y byddai amseroedd teithio o Ferthyr, dywedwch, yn cael eu lleihau gan fwy nag awr i 40 munud, sy'n gymharol debyg i deithio mewn car. Felly, hoffwn gael rhywfaint o ddealltwriaeth o faint o angerdd sydd gan Lywodraeth Cymru o ran bwrw ymlaen gyda rheilffordd ysgafn ar gyfer metro de Cymru, a fydd, mae'n ymddangos i mi, yn darparu’r canlyniadau yr ydym ni eu heisiau.

Bydd, mi fydd y metro yn gymysgedd o reilffyrdd ysgafn, rheilffyrdd trwm a gwasanaethau bws cyflymach. Bydd rhai rheilffyrdd a fydd yn fwy priodol ar gyfer rheilffyrdd ysgafn nag eraill. Mae angen i mi ychwanegu nawr ein bod ni wedi ei gwneud yn gwbl eglur i'r undebau llafur, os byddwn yn symud tuag at reilffyrdd ysgafn ar rai o reilffyrdd y Cymoedd, nad yw hynny'n rheswm i dorri swyddi na thelerau ac amodau. Rydym ni’n gwybod yn iawn ei bod hi’n hynod bwysig bod gan y rhai sy'n gweithio ar y rheilffyrdd hynny nawr yn cael yr un telerau ac amodau yn y dyfodol â’r rhai sydd ganddyn nhw nawr. Nid Chris Grayling yw Ken Skates. Ni fydd yn diolch i mi am y gymhariaeth honno, nid wyf yn credu, ond dyna ni. A byddwn yn gweithio gyda'r undebau llafur yn hynny o beth. Ond, wrth gwrs, mantais rheilffyrdd ysgafn yw eu gallu i ymestyn i rannau nid yn unig o Gaerdydd ond cymunedau'r Cymoedd lle nad yw rheilffyrdd trwm yn mynd i fynd oherwydd y gost ac oherwydd topograffi. Mae'r metro yr ydym ni wedi ei ragweld yn un lle mae gennym ni gyfuniad o ddewisiadau trafnidiaeth cyflym sy'n rhan o hynny. Ni allwn aros i Network Rail roi trefn ar ei hun. Rydym ni wedi cael problemau gyda Network Rail pan nad yw'n amlwg eu bod nhw’n gwybod beth yw cyflwr yr ased, neu ba un a oes arolwg priodol neu a yw wedi bod am 25 mlynedd, ond rydym ni eisiau gwneud yn siŵr ein bod ni’n bwrw ymlaen â’r metro i wasanaethu ein cymunedau mor gyflym ac mor effeithlon â phosibl.

Brif Weinidog, byddwch yn ymwybodol o gyhoeddiad yr wythnos diwethaf gan Ysgrifennydd trafnidiaeth y DU, Chris Grayling, fel y soniasoch, ynghylch timau rheoli ar y cyd ar gyfer rhyddfreintiau rheilffyrdd, a hefyd y bydd y rheilffordd Varsity newydd rhwng Rhydychen a Chaergrawnt, a gyhoeddwyd yn natganiad yr hydref, yn cael ei dylunio, ei hadeiladu a'i rhedeg gan gorff newydd o'r enw East West Rail, yn gwbl ar wahân i Network Rail. Felly, yn dilyn y cyhoeddiad hwnnw, a ydych chi’n cytuno bod lle i ddatblygu gwahanol fodel ar gyfer rheoli rheilffyrdd yma yng Nghymru trwy sefydlu fersiwn Cymru o East West Rail, a lle byddai penderfyniadau cyllido yn ymwneud â seilwaith rheilffyrdd yn cael eu gwneud yma yng Nghaerdydd ac nid yn Llundain? Os felly, o ystyried cyhoeddiadau diweddar, a wnewch chi gynyddu ymdrechion i gyflwyno’r achos i Lywodraeth y DU o ran datganoli rheolaeth y rheilffyrdd?

Rwy'n credu ei bod hi’n eithaf teg i ddweud ein bod ni wedi gweithredu’n ddi-baid yn hynny o beth. Mae gennym ni 9 y cant o'r trac. Nid ydym ni’n cael 9 y cant o'r buddsoddiad. Mater arall yr ydym ni wedi bod yn mynd i’r afael ag ef yn egnïol gyda Llywodraeth y DU yw'r sefyllfa sy'n bodoli ar hyn o bryd ym Mil Cymru lle na fydd yn agored i Lywodraeth Cymru ystyried asiantaeth sector cyhoeddus i redeg y rheilffyrdd, er y bydd Llywodraeth yr Alban yn gallu gwneud hynny. Mae'n wahaniaethu eglur, i fod yn blwmp ac yn blaen, os ydych chi eisiau fy marn i ar y mater. Felly, o'n safbwynt ni, byddai'n llawer haws pe byddai’r trac a'r gweithredwyr yn cael eu trin yn yr un modd. Yr un sefydliad. Mae'n rhy hawdd i'r cyrff sy'n gyfrifol am y trac, Network Rail a’r gweithredwyr roi bai ar ei gilydd pan fo problemau. Mae'n llawer haws cael system integredig yn hytrach na'r un dameidiog sydd gennym ni ar hyn o bryd.