Mae mwyafrif y plant sydd mewn tlodi yn byw mewn cartrefi lle mae un neu'r ddau riant yn gweithio. Nid cyflog isel yn unig yw’r rheswm dros hyn, ond hefyd arferion gweithio yr oedd rhai ohonom yn credu a ddiflannodd gyda diwedd yr ail ryfel byd. Rydym wedi gweld twf, nid yn unig mewn contractau dim oriau a chontractau oriau gwarantedig isel, ond hefyd twf enfawr mewn gweithwyr asiantaeth a chontractwyr hunangyflogedig. Er bod rhannau o'r economi’n bodoli lle mae pob un o'r rhain yn addas i’r cyflogwyr ac i’r gweithwyr—contractau dim oriau ar gyfer pethau fel digwyddiadau chwaraeon nad ydynt yn rhai rheolaidd, gweithwyr asiantaeth i lenwi bwlch sgiliau, isgontractwyr hunangyflogedig ar gyfer anghenion tymor byr, ac oriau gwarantedig isel i gyd-fynd â chyfrifoldebau gofalu—yn anffodus, nid y rheini yw'r unig resymau dros ddefnyddio’r mathau uchod o gontractau.

Nid yw contractau dim oriau yn cynnig unrhyw leiafswm oriau gwarantedig o waith; gall fod yn ofynnol i weithiwr fod ar gael i weithio ar bob adeg a rhoi rheolaeth lwyr i’r cyflogwr dros faint o waith a gaiff pob gweithiwr bob wythnos. Mae oriau gwarantedig isel, megis un awr y dydd dros wythnos o bump neu chwe diwrnod, yn debyg i gontractau dim oriau, ond maent yn sicrhau bod pawb yn clocio i mewn bob dydd, fel y gall y cyflogwr wedyn benderfynu pa mor hir y bydd eu hangen i weithio. Mae gan weithwyr asiantaeth ac isgontractwyr hunangyflogedig yr hyn sy'n cyfateb i gontractau dim oriau heb hyd yn oed ddiogelwch cyflogaeth lleiaf. Mae’r uchod i gyd yn esbonio pam mae’r rhan fwyaf o bobl sy'n byw mewn tlodi yng Nghymru hefyd mewn gwaith.

Nid plant yw'r prif enillwyr cyflog mewn unrhyw gartref. Mae plant yn byw mewn tlodi oherwydd bod eu rhieni yn byw mewn tlodi. Yr unig ffordd o ymdrin â hyn yw cael y rhieni allan o dlodi. Yr hyn rwy'n gofyn i'r Gweinidog yw: beth sy'n cael ei wneud i sicrhau-a soniasoch yn gynharach wrth ateb Bethan Jenkins am 44 o gyrff cyhoeddus yng Nghymru-beth sydd i sicrhau eu bod i gyd yn talu cyflog byw priodol? A beth sydd yno i wneud yn siŵr eu bod i gyd yn cyflogi pobl dan gontractau gweddus, nid un o'r pedwar i mi siarad amdanynt yn gynharach? A beth sy'n cael ei wneud i sicrhau bod yr isgontractwyr sy'n dod i mewn hefyd yn gweithio i’r telerau a’r amodau gweddus hynny? Y math o delerau ac amodau pan ymunais i â'r gweithlu ar ddiwedd y 1970au oedd y norm, sy'n ymddangos yn awr i fod yn annormal. Felly, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod punt Cymru yn cael ei defnyddio i gyflogi pobl dan gontractau gweddus, gyda thelerau ac amodau gweddus a chyflog teg?