Rydym yn croesawu’r ymchwiliad hwn i hawliau dynol, ac fel rhywun a fu’n rhan o ymchwiliad Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol y pedwerydd Cynulliad i ddyfodol cydraddoldeb a hawliau dynol yng Nghymru, croesawaf y ffaith eich bod yn dymuno gwneud gwaith dilynol ar hynny. Tybed a allwch roi sylwadau, o ystyried bod cydraddoldeb a hawliau dynol, yn amlwg, yn hanfodol bwysig, ond yn cael eu dehongli’n aml fel pethau gwahanol, er yn perthyn—. Tybed, felly, o ystyried y ddeialog hyd yn hyn, i ba raddau y byddwch yn canolbwyntio ar hawliau dynol yn benodol, neu i ba raddau y byddwch yn edrych hefyd ar y materion cydraddoldeb ehangach y mae llawer o’r hawliau hynny’n berthnasol iddynt.

Rydych yn cyfeirio, yn ddealladwy, at gynigion Llywodraeth y DU i gyflwyno deddf hawliau Prydeinig yn lle Deddf Hawliau Dynol 1998, ac rydym yn rhannu eich dealltwriaeth ei bod yn ymddangos bod y Twrnai Cyffredinol wedi cyhoeddi cyfnod o oedi, wrth i’r Llywodraeth ganolbwyntio ar adael yr UE, er ein bod yn nodi bod Ysgrifennydd cyfiawnder y DU, ym mis Awst, wedi cadarnhau bwriad parhaus Llywodraeth y DU i fwrw ymlaen â hyn. Y cynnig, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yw y bydd y ddeddf hawliau arfaethedig yn sicrhau mai’r Senedd yw ffynhonnell eithaf awdurdod cyfreithiol, ac mai’r Goruchaf Lys fydd oruchaf wrth ddehongli’r gyfraith, a bydd yn rhoi testun y confensiwn hawliau dynol gwreiddiol mewn deddfwriaeth sylfaenol. Tybed i ba raddau y byddwch yn rhoi sylw i hyn, a sut y bydd y meysydd y byddai Cymru yn dymuno’u diogelu yn cael eu diogelu wrth fynd i’r afael â’r hyn a ddisgrifiwyd gan rai fel ‘mission creep’ yn Llys Hawliau Dynol Ewrop yn Strasbwrg. Fe fyddwch yn gwybod bod Llys Hawliau Dynol Ewrop wedi ei hen sefydlu i orfodi telerau’r confensiwn, ond na ddaeth awdurdodaeth rwymedigol y llys, a hawl unigolion i fynd ag achos i Strasbwrg, yn angenrheidiol ar gyfer y gwledydd a’r gwladwriaethau a oedd wedi ymrwymo i’r confensiwn tan 1998. A digwyddodd y datblygiadau hyn ar yr un pryd ag y cyflwynodd y DU ei Deddf Hawliau Dynol ei hun.

A wnewch chi, felly, roi sylw i athrawiaeth yr offeryn byw, a fabwysiadwyd gan Lys Hawliau Dynol Ewrop, i ehangu hawliau’r confensiwn i feysydd newydd y tu hwnt i’r rhai a oedd gan lunwyr y confensiwn mewn golwg pan ymrwymasant iddo? Yn amlwg, mae yna bryder fod rhai penderfyniadau’n ymddangos fel pe baent yn dyfarnu yn erbyn Seneddau a etholwyd yn ddemocrataidd, ac yn gwrthdroi cymhwysiad llysoedd y DU o hawliau’r confensiwn.

Unwaith eto, a wnewch chi ystyried effeithiau’r gofyniad i lysoedd y DU roi ystyriaeth i ddyfarniadau llys Strasbwrg pan fyddant yn dehongli hawliau’r confensiwn, sy’n golygu bod cyfreitheg broblemus Strasbwrg yn aml yn cael ei chymhwyso yng nghyfraith y DU, a hefyd, pa un a yw Deddf Hawliau Dynol y DU ar hyn o bryd yn tanseilio sofraniaeth y Senedd ac atebolrwydd democrataidd i’r cyhoedd?

Gan symud ymlaen o’r cynigion penodol sydd gan Lywodraeth y DU fel y gallent gael effaith yng Nghymru, yn gynharach eleni, cyflwynwyd y ddarlith hawliau dynol flynyddol yng Nghymru gan y Parchedig Aled Edwards, sy’n adnabyddus i’r rhan fwyaf ohonom fel prif weithredwr Eglwysi Ynghyd yng Nghymru, Cytûn, ac ysgrifennydd Cyngor Rhyng-ffydd Cymru. Trafododd brofiad ceiswyr lloches, mewnfudwyr a ffoaduriaid yng Nghymru ac ar draws y byd, gan gysylltu hyn â diogelu a hyrwyddo hawliau dynol. Gofynnodd pa rôl y gall sefydliadau ac unigolion yng Nghymru ei chwarae i helpu i ddiogelu hawliau dynol ceiswyr lloches, mewnfudwyr a ffoaduriaid yng Nghymru ac mewn mannau eraill. A allech gadarnhau pa un a allai ateb i’r cwestiwn hwnnw fod yn rhywbeth y byddech yn ceisio mynd i’r afael ag ef?

Yn y cyd-destun hwnnw, yr wythnos diwethaf cynhaliais ddigwyddiad Lloches yn y Senedd gyda Chyngor Ffoaduriaid Cymru, i gydnabod y gefnogaeth drawsbleidiol yng Nghymru i weld Cymru’n dod yn genedl noddfa, ond gan gydnabod bod angen i gymdeithas yn gyffredinol, pobl ac awdurdodau lleol wneud mwy i droi’r dyhead yn realiti. Ac unwaith eto, a wnewch chi ystyried eu saith cam i noddfa, a fwriadwyd i symud Cymru ymlaen ar ei thaith i ddod yn genedl noddfa?

Fel y soniais ddoe, yn gynharach y mis hwn fe welsom y Diwrnod Rhyngwladol ar gyfer Pobl Anabl, ar y trydydd. Yng Nghymru, ymgorfforwyd siarter y Cenhedloedd Unedig ar hawliau pobl anabl yng nghod ymarfer Rhan 2 o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. Roedd hyn yn seiliedig ar weithredu’r model cymdeithasol o anabledd, nad oedd yn y Ddeddf ei hun mewn gwirionedd, i gydnabod bod pobl yn anabl nid oherwydd eu namau, ond oherwydd y rhwystrau y maent yn eu hwynebu, a bod gan y gymdeithas ddyletswydd i gael gwared ar rwystrau i fynediad a chynhwysiant ar eu cyfer, drwy weithio gyda hwy i nodi a deall y rhwystrau hynny. Unwaith eto, a wnewch chi roi ystyriaeth i hyn a’i weithrediad, lle y mae’n amlwg—yn sicr yn fy ngwaith achos, ac yn ddiau, yng ngwaith achos llawer o Aelodau eraill—fod llawer o gyrff sector cyhoeddus o bosibl yn cael trafferth i ddeall sut y dylid ei weithredu, drwy ymgysylltu â grwpiau pobl anabl, eiriolwyr, grwpiau mynediad, cyn y gwneir penderfyniadau, yn hytrach nag ar ôl gwario’r arian?

Rwyf bron â gorffen. Roeddwn eisiau cyfeirio at bobl hŷn. Mae hawliau dynol yn arbennig o berthnasol i bobl hŷn, a allai fod mewn sefyllfaoedd lle y maent yn profi tramgwyddo yn erbyn eu hawliau dynol yn ddiweddarach mewn bywyd. Ychydig iawn o hawliau dynol sy’n fwy sylfaenol, fel y mae Age Cymru yn ei ddatgan, na chael eich diogelu rhag trais neu gamfanteisio, a rhaid peidio â gosod pobl hŷn mewn perygl o gael eu cam-drin neu eu hesgeuluso. Sut, felly, rydych yn ymateb i’w galwad i asiantaethau weithio gyda’i gilydd i ddiogelu unigolion, i gynnal hawl sylfaenol unigolyn i fod yn ddiogel, ac i gefnogi’r rhai sydd wedi profi cam-drin neu esgeulustod, a hefyd eu pryder am ddiffyg diogelwch hawliau dynol i bobl sy’n hunanariannu eu gwasanaethau gofal, sydd wedi dod yn fater o bryder, lle y mae’n rhaid i bawb sydd mewn gofal—pobl hŷn—gael amddiffyniad cyfartal rhag camdriniaeth a thriniaeth wael? Mae’n debyg, yn y cyd-destun hwn, os allwch gadarnhau y byddwch yn cymryd y dystiolaeth y maent yn sicr wedi’i rhannu gyda mi a llawer o rai eraill, yn ddiau.

Yn olaf un—[Anghlywadwy.]—cynhyrchwyd adroddiad yn seiliedig ar y drafodaeth o amgylch y bwrdd ar hawliau dynol a gynhaliwyd gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, Comisiynydd Plant Cymru a Chomisiynydd Pobl Hŷn Cymru, gyda 22 o sefydliadau’n cael eu cynrychioli, gan gynnwys y cyrff hynny, Stonewall Cymru, Mencap, Anabledd Cymru a llawer o rai eraill. Gwnaethant gyfres o argymhellion ar y ffordd ymlaen a allai helpu i symud hawliau dynol yng Nghymru ymlaen—i ddatblygu naratif hawliau dynol, fel y dywedasant, sy’n nodi bod hawliau dynol ar gyfer pawb ac y gellid eu defnyddio hefyd i wella gwasanaethau ac archwilio sut rydym yn ymdrin â materion sydd heb eu datganoli hefyd o ran hawliau dynol. Felly, unwaith eto, a allech gadarnhau y byddwch yn pwyso ar y gwaith hwnnw i lywio’r dystiolaeth y byddwch yn ei chasglu? Diolch.