Symudwn yn awr at eitem 4 ar ein hagenda, sef datganiad gan Gadeirydd y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol ar ymchwiliad y pwyllgor i hawliau dynol. Galwaf ar John Griffiths fel Cadeirydd y pwyllgor. John.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n falch o roi gwybod i’r Aelodau heddiw fod y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol yn lansio galwad am dystiolaeth ar gyfer ein hymchwiliad sydd i ddod ar hawliau dynol yng Nghymru. Dros yr haf, buom yn ymgynghori â rhanddeiliaid ynglŷn â beth y teimlent y dylai ein blaenoriaethau strategol fod. Roedd nifer o sefydliadau, gan gynnwys Stonewall Cymru, Plant yng Nghymru a Sefydliad Bevan, am i ni wneud gwaith ar hawliau dynol. Roeddent yn tynnu sylw at feysydd sy’n peri pryder, fel effaith y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, yn ogystal â chynigion Llywodraeth y DU i newid deddfwriaeth ddomestig.

Rwy’n disgwyl i hawliau dynol fod yn rhan allweddol o’n hymagwedd at lawer, os nad pob un, o’r ymchwiliadau a gyflawnir gan y pwyllgor. Mae hyn yn sicr yn wir am ein gwaith hyd yma. Ddydd Llun, cyhoeddasom ein hadroddiad cyntaf ar ein gwaith craffu ôl-ddeddfwriaethol ar Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015. Gwnaethom nifer o argymhellion, gan gynnwys sicrhau bod addysg perthnasoedd iach yn cael ei darparu ym mhob ysgol fel rhan o’r cwricwlwm newydd a roddir ar waith yn dilyn adolygiad Donaldson. Dylanwadodd sylwadau’r cynghorydd cenedlaethol ar y pwyllgor, pan ddywedodd wrthym y dylai’r cwricwlwm gynnwys rhaglenni ataliol gorfodol ar bob math o drais, yn seiliedig ar fframwaith cydraddoldeb rhywiol a hawliau dynol.

Ar hyn o bryd mae’r pwyllgor yn cynnal ymchwiliad ar ffoaduriaid a cheiswyr lloches yng Nghymru. Rydym wedi ymweld â darparwyr gwasanaethau a defnyddwyr gwasanaethau yng Nghaerdydd ac Abertawe, ac wedi dechrau casglu tystiolaeth ar lafar yr wythnos diwethaf. Mae’n dod yn amlwg fod deall a gorfodi eu hawliau yn fater allweddol i ffoaduriaid a cheiswyr lloches, a’r gwasanaethau sy’n eu cefnogi.

Yr wythnos cyn yr wythnos diwethaf buom yn Glasgow a Chaeredin. Roeddem yn awyddus i gymharu dulliau o gefnogi ffoaduriaid a cheiswyr lloches yng Nghymru a’r Alban. Cawsom gyfarfod cynhyrchiol iawn hefyd gyda chynullydd Pwyllgor Cydraddoldeb a Hawliau Dynol Senedd yr Alban, Christina McKelvie ASA. Mae cryn botensial i waith ar y cyd ar hawliau dynol ac amryw o faterion eraill. Edrychaf ymlaen at ragor o drafod gyda Christina a’n cymheiriaid ledled y DU a thu hwnt. Byddaf yn rhoi rhagor o wybodaeth i’r Aelodau wrth i’r cysylltiadau hyn ddatblygu.

Ond gadewch i mi ddychwelyd, Lywydd, at yr ymchwiliad rydym yn ei lansio heddiw. Buaswn yn ddiolchgar pe bai’r Aelodau yn tynnu sylw pobl yn eu hetholaethau a’u rhanbarthau at y gwaith hwn. Rwy’n fwy na pharod i ddarparu rhagor o wybodaeth a deunyddiau er mwyn helpu’r Aelodau i roi cyhoeddusrwydd i’r ymchwiliad ac annog adborth. Buaswn yn eich annog i drafod eich anghenion penodol gyda’r swyddogion sy’n cefnogi’r pwyllgor. Po fwyaf yr ystod o dystiolaeth, y mwyaf cymwys fydd y pwyllgor i wneud argymhellion a dwyn y Llywodraeth i gyfrif mewn perthynas â’r mater hwn. Y dyddiad cau ar gyfer ein hymgynghoriad yw 10 Chwefror. Rydym yn disgwyl gallu cynnal sesiynau tystiolaeth lafar ym mis Mawrth, cyn toriad y Pasg.

Mae hawliau dynol yn bwnc eang a chymhleth. Ar gyfer ein gwaith cyntaf ar y mater hwn yn benodol, mae’r pwyllgor wedi penderfynu mabwysiadau ymagwedd lefel uchel â ffocws. Wrth fabwysiadu’r ymagwedd hon, rydym yn awyddus i adeiladu ar waith blaenorol yn y maes. Yn benodol, rydym yn awyddus i wneud gwaith dilynol ar ymchwiliad Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol y pedwerydd Cynulliad yn 2013 i ddyfodol cydraddoldeb a hawliau dynol yng Nghymru. Byddwn hefyd yn adeiladu ar y drafodaeth arbenigol a gynhaliwyd yn 2014 gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol. Roedd y drafodaeth hon yn cynnwys materion megis y setliad datganoli presennol mewn perthynas â hawliau dynol, yr ymagwedd at hawliau dynol mewn deddfwriaeth Gymreig, arferion da a gwael, a datblygu’r agenda hawliau dynol yng Nghymru.

Mae tair cydran i’n cylch gorchwyl. Yn gyntaf, rydym yn awyddus i archwilio effaith y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ar y gwaith o amddiffyn hawliau dynol yng Nghymru. Diogelir hawliau dynol gan gasgliad cymhleth o ddeddfau a chytundebau. Ni fydd statws y DU fel un o lofnodwyr y confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol yn cael ei effeithio’n awtomatig o ganlyniad i’r DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Mae’r confensiwn yn gytuniad rhyngwladol ar wahân i gytundebau a siarter hawliau sylfaenol yr UE.

Rwy’n awyddus iawn i’n hymchwiliad gysylltu â’r gwaith sydd eisoes yn cael ei wneud ar y mater hwn gan Gydbwyllgor Senedd y DU ar Hawliau Dynol, yn ogystal â chan Bwyllgor Cydraddoldeb a Hawliau Dynol Senedd yr Alban. Byddaf yn cysylltu’n agos â Chadeirydd y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol wrth i’r gwaith hwn fynd rhagddo.

Yn ail, rydym yn awyddus i asesu effaith argymhelliad Llywodraeth y DU i gyflwyno deddf hawliau i’r DU yn lle Deddf Hawliau Dynol 1998. Mae hawliau dynol yn rhan allweddol o’r setliad datganoli a chyfansoddiad y DU. Yn ôl yr hyn a ddeallwn, mae Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i gyflwyno deddf hawliau i’r DU yn lle’r Ddeddf Hawliau Dynol, a fyddai’n cyfyngu ar rôl Llys Hawliau Dynol Ewrop. Roedd y Twrnai Cyffredinol i’w weld yn awgrymu yr wythnos diwethaf y gellid gohirio hyn wrth i Lywodraeth y DU ymdrin â materion eraill. Byddwn yn gofyn am eglurhad ynglŷn â’r amserlen.

Yn y cyfamser, rwy’n croesawu’r sicrwydd a roddwyd i’r pwyllgor gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant ym mis Medi, pan ddywedodd wrthym y byddai’n rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau mewn perthynas ag unrhyw gynigion pendant gan Lywodraeth y DU. Rhannaf ei farn y dylai’r Cynulliad Cenedlaethol gymryd rhan lawn mewn unrhyw ymgynghoriad sy’n effeithio ar hawliau dynol pobl Cymru. Yn amlwg, bydd gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol rôl yn archwilio unrhyw gynigion o’r fath. Gobeithiaf y bydd gwaith polisi rhagarweiniol ein pwyllgor yn llywio ystyriaethau o’r fath.

Y drydedd gydran a chydran olaf yr ymchwiliad hwn yw canfyddiadau’r cyhoedd ynglŷn â hawliau dynol yng Nghymru. Rydym yn arbennig o awyddus i weld pa mor ddealladwy a pherthnasol ydynt i bobl Cymru. Rydym yn awyddus i glywed barn pobl ynglŷn â pherthnasedd hawliau dynol ym mywyd pob dydd Cymru, a rôl cyrff cyhoeddus yn ymgysylltu a rhoi gwybod i’r cyhoedd ynglŷn â’u hawliau. Mae hyn yn arbennig o bwysig o ystyried yr ymagwedd wahanol at hawliau dynol yng Nghymru, er enghraifft, ym Mesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011.

Ddirprwy Lywydd, rwy’n ystyried gwaith y pwyllgor, wrth lansio’r ymchwiliad hwn heddiw, yn rhan o ddull o graffu sy’n seiliedig ar hawliau drwy gydol y pumed Cynulliad. Rwy’n disgwyl y bydd ein rhaglen waith yn cyfuno ymchwiliadau sy’n canolbwyntio’n benodol ar hawliau dynol gydag archwilio’r ystod eang o bynciau yn ein cylch gorchwyl o safbwynt hawliau. Bydd yr ymchwiliad hwn yn nodi’r cyd-destun strategol ar gyfer y dull hwnnw. Byddaf yn fwy na pharod i ateb unrhyw gwestiynau gan yr Aelodau, i’n helpu i lunio’r ymchwiliad hwn. Diolch yn fawr.

Rwyf yn credu bod yr ymchwiliad hawliau dynol yn un pwysig ac yn un amserol iawn i’r pwyllgor ymgymryd ag o. Hoffwn i’r prynhawn yma siarad am un agwedd, un maes penodol o’r ymchwiliad a fydd angen sylw manwl, yn fy marn i, sef cydraddoldeb rhwng dynion a merched. Un o amcanion sylfaenol yr Undeb Ewropeaidd ydy cydraddoldeb rhwng y rhywiau, ac mae o’n cael ei adnabod fel hawl sylfaenol yng nghyfraith Ewrop. Ond, wrth gwrs, mae hawliau merched dan fygythiad yn sgil ymadael â’r Undeb Ewropeaidd, ac mae’n rhaid inni wneud pob dim i ddiogelu’r hawliau sydd gennym ni ar hyn o bryd. Ac yma yng Nghymru y dylai’r pwerau dros gydraddoldeb a materion cyflogaeth orwedd. Mae’r achos dros hynny yn gryfach nag erioed erbyn hyn.

Cyfraith Ewrop sydd wedi bod yn gyfrifol am lawer o’r buddiannau sydd wedi cael eu gosod mewn cyfraith. Er enghraifft, cyfraith Ewrop sydd wedi bod yn gyfrifol am ehangu’r hawl am dâl cyfartal, cryfhau diogelwch rhag gwahaniaethu ar sail rhyw. Cyfraith Ewrop sydd wedi gwella mynediad i gyfiawnder i ferched sydd wedi cael eu trin yn annheg. Cyfraith Ewrop sydd wedi helpu merched sy’n gweithio yn rhan amser, ac wedi cryfhau hawliau merched beichiog a merched newydd yn y gweithle. Ond, wrth gwrs, wrth adael yr Undeb Ewropeaidd, mae’r union hawliau yna dan fygythiad. Efallai na fyddan nhw ddim yn diflannu dros nos, ond mi fyddan nhw, mae’n debyg, yn erydu dros amser, a bydd enillion y 40 mlynedd diwethaf yma yn mynd. Ac o gofio’r hinsawdd wrth-fenywaidd y mae Trump ac UKIP drwy ddatganiadau Farage yn ei hyrwyddo, mae yna le inni fod yn wyliadwrus iawn. Ac felly, rwy’n credu bod yr ymchwiliad yn gallu ein helpu ni i ddeall y sefyllfa yn well a deall beth sydd angen ei wneud i ddiogelu’r hawliau hynny sydd wedi cael eu hennill yn raddol.

Mae’r ymchwiliad i drais yn erbyn merched a’r Ddeddf a basiwyd y llynedd wedi cael ei gwblhau, ac mi fyddwn i’n hoffi pwyso ar Lywodraeth Cymru i weithredu yr argymhellion sydd wedi dod yn sgil yr ymchwiliad yna—14 o argymhellion i gyd, a fydd, gobeithio, yn cryfhau y ffordd y mae’r Ddeddf yn gweithredu ar lawr gwlad.

Mae’r ymchwiliad ffoaduriaid a cheiswyr lloches yn mynd ymlaen ar hyn o bryd, ac mae hi’n dod yn fwyfwy amlwg, fel cyfeiriodd Cadeirydd y pwyllgor—mae hi’n dod yn fwyfwy amlwg bod yna broblemau enfawr o ran diffyg mynediad a diffyg gwybodaeth am wasanaethau sylfaenol yn wynebu nifer o ffoaduriaid a cheiswyr lloches sydd yng Nghymru ar hyn o bryd. Ac mae gobaith y gallwn ni, yn yr ymchwiliad yma, gynnig ffordd ymlaen efo’r materion yna hefyd.

Rwy’n falch iawn o’r cyswllt sydd yn datblygu rhwng ein pwyllgor ni yma yn y Cynulliad, a phwyllgor cydraddoldeb y Llywodraeth yn yr Alban, ac rwy’n gobeithio gweld hwnnw yn ffynnu, ac, yn sicr, yn sgil yr ymchwiliad i hawliau cydraddoldeb sydd ar y gweill ar hyn o bryd—yr hawliau dynol—mi fydd yna gyfle i ni fod yn rhannu gwybodaeth a dysgu oddi wrth ein gilydd, ac mae hynny’n beth i’w groesawu yn fawr iawn. Felly, rwy’n edrych ymlaen at gymryd rhan yn yr ymchwiliad.

Diolch yn fawr iawn i Sian Gwenllian am y pwyntiau hynny, a chytunaf yn gryf y bydd cydraddoldeb rhywiol yn hollol ganolog i waith y pwyllgor a bod llawer o’r amddiffyniadau pwysig yn dod o’r Undeb Ewropeaidd. Ac yn amlwg, bydd Brexit, a’r hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei gynnig, yn berthnasol iawn i waith y pwyllgor a’r broses o ystyried nid yn unig sut y gallwn ddiogelu hawliau presennol, ond yn amlwg sut y gallwn eu datblygu a’u gwella. Ac rwy’n siŵr y cawn lawer o dystiolaeth sy’n berthnasol i’r pryderon hynny a’r materion hynny.

Cytunaf yn gryf hefyd fod yr ymchwiliad blaenorol gan y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol yn y Cynulliad diwethaf yn sylfaen i ni adeiladu arni o ran gwaith y pwyllgor. Mae’r gwaith ar y dyletswyddau cydraddoldeb, er enghraifft, yn berthnasol a phwysig iawn. Felly, edrychaf ymlaen yn fawr iawn at barhau’r gwaith hwn gyda Sian Gwenllian ac aelodau eraill y pwyllgor.

O ran ceiswyr lloches a ffoaduriaid a’n hymchwiliad parhaus, credaf fod gwybodaeth am wasanaethau, ac yn amlwg am ansawdd ac argaeledd gwasanaethau, yn ganolog i hynny. Credaf fod ein hymweliad â’r Alban—â Glasgow a Chaeredin—yn addysgiadol iawn, a chredaf y bydd perthynas barhaus yn datblygu o ganlyniad i hynny, wrth i ni rannu profiad a gweithio fel pwyllgor gyda’n pwyllgor cyfatebol yn yr Alban, ac yn wir, â phwyllgorau eraill yn y DU.

Rydym yn croesawu’r ymchwiliad hwn i hawliau dynol, ac fel rhywun a fu’n rhan o ymchwiliad Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol y pedwerydd Cynulliad i ddyfodol cydraddoldeb a hawliau dynol yng Nghymru, croesawaf y ffaith eich bod yn dymuno gwneud gwaith dilynol ar hynny. Tybed a allwch roi sylwadau, o ystyried bod cydraddoldeb a hawliau dynol, yn amlwg, yn hanfodol bwysig, ond yn cael eu dehongli’n aml fel pethau gwahanol, er yn perthyn—. Tybed, felly, o ystyried y ddeialog hyd yn hyn, i ba raddau y byddwch yn canolbwyntio ar hawliau dynol yn benodol, neu i ba raddau y byddwch yn edrych hefyd ar y materion cydraddoldeb ehangach y mae llawer o’r hawliau hynny’n berthnasol iddynt.

Rydych yn cyfeirio, yn ddealladwy, at gynigion Llywodraeth y DU i gyflwyno deddf hawliau Prydeinig yn lle Deddf Hawliau Dynol 1998, ac rydym yn rhannu eich dealltwriaeth ei bod yn ymddangos bod y Twrnai Cyffredinol wedi cyhoeddi cyfnod o oedi, wrth i’r Llywodraeth ganolbwyntio ar adael yr UE, er ein bod yn nodi bod Ysgrifennydd cyfiawnder y DU, ym mis Awst, wedi cadarnhau bwriad parhaus Llywodraeth y DU i fwrw ymlaen â hyn. Y cynnig, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yw y bydd y ddeddf hawliau arfaethedig yn sicrhau mai’r Senedd yw ffynhonnell eithaf awdurdod cyfreithiol, ac mai’r Goruchaf Lys fydd oruchaf wrth ddehongli’r gyfraith, a bydd yn rhoi testun y confensiwn hawliau dynol gwreiddiol mewn deddfwriaeth sylfaenol. Tybed i ba raddau y byddwch yn rhoi sylw i hyn, a sut y bydd y meysydd y byddai Cymru yn dymuno’u diogelu yn cael eu diogelu wrth fynd i’r afael â’r hyn a ddisgrifiwyd gan rai fel ‘mission creep’ yn Llys Hawliau Dynol Ewrop yn Strasbwrg. Fe fyddwch yn gwybod bod Llys Hawliau Dynol Ewrop wedi ei hen sefydlu i orfodi telerau’r confensiwn, ond na ddaeth awdurdodaeth rwymedigol y llys, a hawl unigolion i fynd ag achos i Strasbwrg, yn angenrheidiol ar gyfer y gwledydd a’r gwladwriaethau a oedd wedi ymrwymo i’r confensiwn tan 1998. A digwyddodd y datblygiadau hyn ar yr un pryd ag y cyflwynodd y DU ei Deddf Hawliau Dynol ei hun.

A wnewch chi, felly, roi sylw i athrawiaeth yr offeryn byw, a fabwysiadwyd gan Lys Hawliau Dynol Ewrop, i ehangu hawliau’r confensiwn i feysydd newydd y tu hwnt i’r rhai a oedd gan lunwyr y confensiwn mewn golwg pan ymrwymasant iddo? Yn amlwg, mae yna bryder fod rhai penderfyniadau’n ymddangos fel pe baent yn dyfarnu yn erbyn Seneddau a etholwyd yn ddemocrataidd, ac yn gwrthdroi cymhwysiad llysoedd y DU o hawliau’r confensiwn.

Unwaith eto, a wnewch chi ystyried effeithiau’r gofyniad i lysoedd y DU roi ystyriaeth i ddyfarniadau llys Strasbwrg pan fyddant yn dehongli hawliau’r confensiwn, sy’n golygu bod cyfreitheg broblemus Strasbwrg yn aml yn cael ei chymhwyso yng nghyfraith y DU, a hefyd, pa un a yw Deddf Hawliau Dynol y DU ar hyn o bryd yn tanseilio sofraniaeth y Senedd ac atebolrwydd democrataidd i’r cyhoedd?

Gan symud ymlaen o’r cynigion penodol sydd gan Lywodraeth y DU fel y gallent gael effaith yng Nghymru, yn gynharach eleni, cyflwynwyd y ddarlith hawliau dynol flynyddol yng Nghymru gan y Parchedig Aled Edwards, sy’n adnabyddus i’r rhan fwyaf ohonom fel prif weithredwr Eglwysi Ynghyd yng Nghymru, Cytûn, ac ysgrifennydd Cyngor Rhyng-ffydd Cymru. Trafododd brofiad ceiswyr lloches, mewnfudwyr a ffoaduriaid yng Nghymru ac ar draws y byd, gan gysylltu hyn â diogelu a hyrwyddo hawliau dynol. Gofynnodd pa rôl y gall sefydliadau ac unigolion yng Nghymru ei chwarae i helpu i ddiogelu hawliau dynol ceiswyr lloches, mewnfudwyr a ffoaduriaid yng Nghymru ac mewn mannau eraill. A allech gadarnhau pa un a allai ateb i’r cwestiwn hwnnw fod yn rhywbeth y byddech yn ceisio mynd i’r afael ag ef?

Yn y cyd-destun hwnnw, yr wythnos diwethaf cynhaliais ddigwyddiad Lloches yn y Senedd gyda Chyngor Ffoaduriaid Cymru, i gydnabod y gefnogaeth drawsbleidiol yng Nghymru i weld Cymru’n dod yn genedl noddfa, ond gan gydnabod bod angen i gymdeithas yn gyffredinol, pobl ac awdurdodau lleol wneud mwy i droi’r dyhead yn realiti. Ac unwaith eto, a wnewch chi ystyried eu saith cam i noddfa, a fwriadwyd i symud Cymru ymlaen ar ei thaith i ddod yn genedl noddfa?

Fel y soniais ddoe, yn gynharach y mis hwn fe welsom y Diwrnod Rhyngwladol ar gyfer Pobl Anabl, ar y trydydd. Yng Nghymru, ymgorfforwyd siarter y Cenhedloedd Unedig ar hawliau pobl anabl yng nghod ymarfer Rhan 2 o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. Roedd hyn yn seiliedig ar weithredu’r model cymdeithasol o anabledd, nad oedd yn y Ddeddf ei hun mewn gwirionedd, i gydnabod bod pobl yn anabl nid oherwydd eu namau, ond oherwydd y rhwystrau y maent yn eu hwynebu, a bod gan y gymdeithas ddyletswydd i gael gwared ar rwystrau i fynediad a chynhwysiant ar eu cyfer, drwy weithio gyda hwy i nodi a deall y rhwystrau hynny. Unwaith eto, a wnewch chi roi ystyriaeth i hyn a’i weithrediad, lle y mae’n amlwg—yn sicr yn fy ngwaith achos, ac yn ddiau, yng ngwaith achos llawer o Aelodau eraill—fod llawer o gyrff sector cyhoeddus o bosibl yn cael trafferth i ddeall sut y dylid ei weithredu, drwy ymgysylltu â grwpiau pobl anabl, eiriolwyr, grwpiau mynediad, cyn y gwneir penderfyniadau, yn hytrach nag ar ôl gwario’r arian?

Rwyf bron â gorffen. Roeddwn eisiau cyfeirio at bobl hŷn. Mae hawliau dynol yn arbennig o berthnasol i bobl hŷn, a allai fod mewn sefyllfaoedd lle y maent yn profi tramgwyddo yn erbyn eu hawliau dynol yn ddiweddarach mewn bywyd. Ychydig iawn o hawliau dynol sy’n fwy sylfaenol, fel y mae Age Cymru yn ei ddatgan, na chael eich diogelu rhag trais neu gamfanteisio, a rhaid peidio â gosod pobl hŷn mewn perygl o gael eu cam-drin neu eu hesgeuluso. Sut, felly, rydych yn ymateb i’w galwad i asiantaethau weithio gyda’i gilydd i ddiogelu unigolion, i gynnal hawl sylfaenol unigolyn i fod yn ddiogel, ac i gefnogi’r rhai sydd wedi profi cam-drin neu esgeulustod, a hefyd eu pryder am ddiffyg diogelwch hawliau dynol i bobl sy’n hunanariannu eu gwasanaethau gofal, sydd wedi dod yn fater o bryder, lle y mae’n rhaid i bawb sydd mewn gofal—pobl hŷn—gael amddiffyniad cyfartal rhag camdriniaeth a thriniaeth wael? Mae’n debyg, yn y cyd-destun hwn, os allwch gadarnhau y byddwch yn cymryd y dystiolaeth y maent yn sicr wedi’i rhannu gyda mi a llawer o rai eraill, yn ddiau.

Yn olaf un—[Anghlywadwy.]—cynhyrchwyd adroddiad yn seiliedig ar y drafodaeth o amgylch y bwrdd ar hawliau dynol a gynhaliwyd gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, Comisiynydd Plant Cymru a Chomisiynydd Pobl Hŷn Cymru, gyda 22 o sefydliadau’n cael eu cynrychioli, gan gynnwys y cyrff hynny, Stonewall Cymru, Mencap, Anabledd Cymru a llawer o rai eraill. Gwnaethant gyfres o argymhellion ar y ffordd ymlaen a allai helpu i symud hawliau dynol yng Nghymru ymlaen—i ddatblygu naratif hawliau dynol, fel y dywedasant, sy’n nodi bod hawliau dynol ar gyfer pawb ac y gellid eu defnyddio hefyd i wella gwasanaethau ac archwilio sut rydym yn ymdrin â materion sydd heb eu datganoli hefyd o ran hawliau dynol. Felly, unwaith eto, a allech gadarnhau y byddwch yn pwyso ar y gwaith hwnnw i lywio’r dystiolaeth y byddwch yn ei chasglu? Diolch.

Diolch i Mark Isherwood am y pwyntiau hynny. Yr hyn rydym yn ei wneud heddiw, wrth gwrs, yw lansio ein hymchwiliad a gwahodd tystiolaeth. Rwy’n siŵr y bydd llu o fudiadau yn crybwyll llawer o faterion ac rwy’n siŵr y bydd llawer ohonynt ar y sail y mae Mark Isherwood wedi’i nodi heddiw oherwydd, yn amlwg, mae’r materion hyn yn berthnasol iawn i hawliau dynol yma yng Nghymru. Felly, rydym yn edrych ymlaen at y broses honno ac at dderbyn tystiolaeth gan ystod eang iawn o sefydliadau, gobeithio, ac unigolion yn wir. Fel y dywedais yn gynharach, rwy’n gobeithio y bydd yr Aelodau’n chwarae eu rhan yn annog yr adborth hwnnw.

O ran rhai o’r materion cyfansoddiadol, yn amlwg nid y pwyllgor rwy’n gadeirydd arno’n unig a fydd yn ymwneud â’r materion hyn. Fel y dywedais yn gynharach, bydd gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, rwy’n siŵr, diddordeb brwd, a’r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol yn yr un modd, ac eraill, gan gynnwys pwyllgorau mewn rhannau eraill o’r DU. Felly, rwy’n siŵr y bydd llawer o waith yn digwydd ac yn amlwg fe fydd gennym ddiddordeb brwd yn hynny i gyd fel pwyllgor. Ond rydym yn ceisio gweithredu ar lefel uchel a meddu ar ffocws ar yr un pryd. Felly, dyna pam rydym wedi gosod allan y tair agwedd mewn gwirionedd: i roi ffocws a disgyblaeth i’r corff hwn o waith, oherwydd gallai fod yn gymhleth iawn a bron yn hollgynhwysol. Felly, mae’n ymwneud ag effaith gadael yr Undeb Ewropeaidd ar hawliau dynol yng Nghymru, mae’n ymwneud â phenderfyniad Llywodraeth y DU i ddiddymu’r ddeddfwriaeth hawliau dynol a chael Deddf hawliau’r DU yn ei lle, ac mae’n ymwneud â chanfyddiadau’r cyhoedd ynglŷn â pherthnasedd hawliau dynol i fywyd bob dydd yng Nghymru. Felly, dyna fydd paramedrau ymagwedd y pwyllgor ac o fewn hynny, fel y dywedais, rwy’n siŵr y gwelwn syniadau cryf yn cael eu bwydo i mewn i ni allu eu hystyried yn y cyd-destun hwnnw.

O ran ceiswyr lloches a ffoaduriaid, bydd yr ymchwiliad penodol hwnnw’n canolbwyntio ar sefydliadau yng Nghymru a’r rôl y gallant ei chwarae’n darparu cefnogaeth a chymorth i geiswyr lloches a ffoaduriaid yng Nghymru. Pan aethom i ymweld â rhai o’r sefydliadau hynny sy’n gwneud y ddarpariaeth yng Nghymru, cyfarfuom â nifer o sefydliadau gwirfoddol ac aelodau o’r gymuned sy’n gwneud hynny, ac roedd yn addysgiadol iawn ac yn amlwg bydd tystiolaeth bellach yn cael ei darparu mewn ffyrdd eraill.

Roeddwn yn meddwl bod y digwyddiad Lloches yn y Senedd yn werthfawr iawn. Roedd aelodau o’r pwyllgor rwy’n gadeirydd arno yn y digwyddiad hwnnw, ac yn siarad yn y digwyddiad hwnnw yn wir, fel y gwnaeth Mark Isherwood. Wedyn, roedd yn ddiddorol cyfarfod â nifer o bobl a oedd yn cynrychioli gwahanol sefydliadau sy’n ymwneud â’r meysydd gweithgarwch hyn. Felly, rwy’n meddwl y bydd gennym ddiddordeb brwd yn y mudiad noddfa yng Nghymru ac yn wir y camau y maent yn eu hystyried yn briodol i wneud Cymru yn wlad groesawgar fel y credaf ein bod i gyd am ei weld.

Diolch i Gadeirydd y pwyllgor am ei ddatganiad. Rwy’n siŵr y bydd yr ymchwiliad hawliau dynol hwn yn amlygu nifer o feysydd diddordeb, nid yn lleiaf i mi, gan fod holl fater hawliau dynol wedi tueddu i fod yn ddirgelwch i mi braidd dros y blynyddoedd. Rwy’n cofio darllen llawer am Ddeddf Hawliau Dynol 1998 cyn ei rhoi ar waith a chan fy mod yn gweithio mewn canolfan alwadau ar y pryd, roeddwn yn meddwl tybed pa welliannau rhyfeddol mewn hawliau cyflogaeth y gallai fy nghydweithwyr a minnau eu cael. Ond yn anffodus, unwaith y daeth y Ddeddf i rym, ni sylwais ar unrhyw welliannau. Felly, rwy’n falch o nodi mai un o amcanion yr ymchwiliad hwn fydd asesu canfyddiad y cyhoedd yn ehangach o hawliau dynol, oherwydd i lawer o bobl yng Nghymru, rwy’n amau bod hawliau dynol yn gysyniad braidd yn niwlog nad yw’n effeithio go iawn ar eu bywydau, cyn belled â’u bod hwy’n ymwybodol. Felly, gallai fod agwedd addysgiadol ddefnyddiol i’r ymchwiliad, ac rwy’n edrych ymlaen at gymryd rhan ynddo.

Diolch i Gareth Bennet am y pwyntiau hynny. Rwy’n meddwl y bydd yn rhan werthfawr o waith y pwyllgor i fynd allan i ymgysylltu â phobl yng Nghymru i gael gwell syniad o’r hyn y maent yn ei feddwl am hawliau dynol yng Nghymru a sut y mae’n effeithio ar eu bywyd bob dydd, fel y mae’r Aelod wedi awgrymu. Wrth gwrs, yma, yn y Cynulliad, gwyddom fod datganoli wedi mabwysiadu agwedd sy’n seiliedig i raddau helaeth iawn ar hawliau tuag at lawer o faterion. Felly, mae llawer o ddarpariaeth gwasanaethau cyhoeddus a’r strategaethau a pholisi Llywodraeth Cymru wedi’i seilio’n gadarn ar yr agenda hawliau honno. Felly, rwy’n meddwl, wrth i ni gynnal yr ymchwiliad hwn, y bydd hynny’n dod yn glir ac os gallwn wneud hynny’n fwy amlwg i bobl Cymru, yn ogystal â chael eu safbwyntiau, rwy’n meddwl y bydd honno’n agwedd werthfawr ar yr ymchwiliad hwn.

Diolch yn fawr iawn.