Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n falch o gael y cyfle i gyflwyno’r ddadl hon i’r Cynulliad heddiw, yn ystod Wythnos Genedlaethol Gordewdra. Er bod llawer ohonom—ac rwy’n un ohonynt, yn bendant—yn poeni am y pwysau ychwanegol y maent wedi’u hennill o bosibl ar ôl ychydig o or-fwyta dros gyfnod y Nadolig, mae gordewdra yn dod yn broblem gynyddol yn y DU gyfan ac yng Nghymru yn yr achos penodol hwn.

Mae lefelau gordewdra yn cynyddu yng Nghymru. Yn ôl yr arolwg iechyd cyhoeddus diweddaraf, cofnodwyd bod bron i 59 y cant o oedolion yn ‘rhy drwm’ neu’n ‘ordew’, fod 25 y cant ohonynt yn ‘ordew iawn’ a bod 27 y cant o blant yn ‘rhy drwm’ neu’n ‘ordew’. Mae ein cynnig heddiw yn galw ar Lywodraeth Cymru i edrych eto ar ei mentrau iechyd y cyhoedd—y bore yma’n unig bu’r Gweinidog a minnau’n siarad am y Bil iechyd y cyhoedd a thoriadau i gyllideb llywodraeth leol—i helpu i gynyddu’r niferoedd sy’n dilyn rhaglenni iechyd y cyhoedd.

Dechreuaf drwy edrych ar un neu ddwy o ffeithiau allweddol. Mae un o bob pedwar oedolyn yn cael ei labelu’n ‘ordew iawn’ a dyma’r lefel uchaf yn y DU. Y rheswm pam y ceir pryderon ynglŷn â chario gormod o bwysau o’r fath yw’r cysylltiad rhwng hynny a chyflyrau meddygol cronig a difrifol sy’n arwain at dorri cymaint â 10 mlynedd oddi ar ddisgwyliad oes. Mae’n gyflwr y gellir ei atal ac mae’r GIG yng Nghymru yn gwario bron i £1 filiwn yr wythnos ar drin gordewdra, gydag unigolion gordew yn fwyaf tebygol o greu costau iechyd.

Er bod cynlluniau ar waith ar draws Cymru, y broblem yw bod y canlyniadau’n anghyson. Dau o saith bwrdd iechyd Cymru yn unig sy’n cynnig gwasanaethau gordewdra lefel 3 ac nid oes yr un yn cynnig y gwasanaethau bariatrig lefel 4, gan olygu bod y rhai sydd fwyaf o angen cymorth i golli pwysau yn methu â’i gael, neu’n gorfod mynd i Loegr i’w gael. Am y rhesymau hyn rydym yn galw am ymagwedd drawsbortffolio well gan Lywodraeth Cymru i fynd i’r afael â’r her gynyddol hon.

Cawn ein cefnogi gan Gymdeithas Feddygol Prydain, sydd wedi galw am adeiladu ar egwyddorion Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 a glodforwyd gan lawer. Mae Cymdeithas Feddygol Prydain wedi tynnu sylw at y ffaith fod y Ddeddf wedi methu â chynnwys dangosyddion a fyddai’n mesur nifer yr achosion o ordewdra ym mhoblogaeth Cymru. Ddirprwy Weinidog, rydym yn awyddus iawn i wybod beth yw eich barn ynglŷn ag a ydych yn credu y gellid newid hynny—maddeuwch i mi, ‘Weinidog’, nid ‘Ddirprwy Weinidog’.

Ac nid yw’r Llywodraeth ychwaith yn cyfeirio at ordewdra yn ei amcan lles, a ddaeth gyda’r rhaglen ‘Symud Cymru Ymlaen’. Weinidog, pe baech yn unioni’r ddau ddiffyg mawr hwn, gallai helpu i ganolbwyntio mwy o sylw ar y problemau rydym yn eu profi ar hyn o bryd. Ni soniaf ormod am Fil Iechyd y Cyhoedd (Cymru) gan eich bod chi a minnau wedi archwilio hwnnw’n fanwl iawn heddiw, ond yr hyn yr hoffwn ei wneud yw canolbwyntio gweddill fy nghyfraniad ar blant.

Mae’r Ymddiriedolaeth Datblygu Addysg wedi tynnu sylw at sut y gall ysgolion chwarae rhan yn mynd i’r afael â gordewdra drwy ymyriadau yn yr ysgol. Mae’n nodi bod yr ymyriadau canlynol wedi cael effaith gadarnhaol: ymestyn hyd gwersi addysg gorfforol ar hyn o bryd, rhywbeth y mae’n rhaid fy mod wedi’i nodi yn y Siambr hon ddwsinau o weithiau—mae’n ymddangos yn hurt ein bod yn torri’r amser y mae plant ifanc yn yr ysgol gynradd yn ei dreulio yn yr awyr agored, neu mewn neuaddau, yn rhedeg o gwmpas; newid y marciau ar feysydd chwarae i annog mwy o symud a chynyddu argaeledd rhaffau sgipio a mathau eraill o offer chwaraeon; bysiau cerdded i’r ysgol; tynnu sylw at niwed diodydd pefriog a chael gwared ar beiriannau sy’n gwerthu bwyd afiach; ymgorffori elfennau maethol mewn gwersi, gan adeiladu ar y Bil bwyta’n iach—