Part of the debate – Senedd Cymru am 4:46 pm ar 15 Chwefror 2017.
A gaf fi ddweud hefyd fy mod yn falch iawn o allu i siarad yn y ddadl hon, a diolch i Hannah am gyflwyno’r cynnig—a’r gefnogaeth gan Aelodau eraill? Yn y ddadl flaenorol, siaradodd nifer o’r Aelodau am bwysigrwydd addysg i godi ymwybyddiaeth ymhlith pobl ifanc ar fater trais ar sail rhywedd. Wel, mae rôl addysg wrth fynd i’r afael â rhagfarn a bwlio mewn perthynas â materion LHDT yr un mor arwyddocaol, ac roedd hynny’n rhywbeth y cyfeiriodd Hanna ato wrth iddi gynnig y cynnig hwn. Ond cyn i mi fynd ymlaen at y prif bwyntiau yr oeddwn am siarad amdanynt, a gaf fi sôn am yr arddangosfa Eiconau a Chyfeillion yr ymwelsom â hi yn ystod amser cinio? Roedd yn ddiddorol iawn gweld Illtyd Harrington yno, un a oedd yn ddirprwy arweinydd Llafur Cyngor Llundain Fwyaf, ac a hannai o Ferthyr Tudful mewn gwirionedd. Roedd wedi byw bywyd agored fel dyn hoyw gyda’i bartner yn Llundain ymhell bell yn ôl yn y 1980au, ac fe wnes i drydar am hynny, ac roedd yn hyfryd cael ymateb gan ffrind hoyw da iawn i mi o Ferthyr Tudful a ddywedodd, ‘Mae’n dda gweld bod pethau wedi symud ymlaen ac nad oes raid i bobl adael eu hardal bellach er mwyn bod yn hwy eu hunain.’ A gwnaeth hynny i mi wenu a gwneud i mi sylweddoli cymaint y mae pethau wedi symud ymlaen.
Fodd bynnag, rwyf am ganolbwyntio ar ddau faes penodol sy’n ymwneud ag addysg, sef rôl staff ysgol a rôl llywodraethwyr ysgol. Ar y cyfan, nid wyf yn hoffi rhestru ystadegau, ond nododd adroddiad ar ysgolion gan Stonewall yn 2012 fod 55 y cant o ddisgyblion lesbiaidd, hoyw a deurywiol wedi profi rhyw fath o fwlio’n seiliedig ar eu cyfeiriadedd rhywiol, ac 83 y cant o bobl ifanc drawsrywiol wedi profi cam-drin geiriol, a 35 y cant wedi dioddef ymosodiad corfforol. Ac mae’r mwyafrif helaeth o staff mewn ysgolion, rwy’n meddwl, eisiau gallu ymdrin â bwlio homoffobig, deuffobig neu drawsffobig yn eu hysgol, ond yn rhy aml nid ydynt yn teimlo bod ganddynt yr adnoddau na’r hyder i allu gwneud hynny. Fel y crybwyllodd Mark Reckless, mae dros 13 mlynedd bellach ers i ni gael gwared ar gymal 28, ond mae yna lawer o staff sy’n dal i weithio yn ein hysgolion heddiw a oedd yn gorfod cyflwyno gwasanaethau addysg o dan fygythiad ac ofn erlyniad oherwydd y ddeddfwriaeth niweidiol honno, ac i rai, mae gweithio mewn amgylchedd newydd agored mewn perthynas â materion LHDT—maent yn dal i fod yn her gan fod hynny’n gwrthdaro â’r rhai sy’n fwy cyfforddus yn mynd ati i fynd i’r afael â bwlio homoffobig, a deuffobig a thrawsrywiol.
Nid yw’n syndod fod tystiolaeth glir o gyfraddau is o fwlio a chyfraddau uwch o gyflawniad ymhlith disgyblion LHDT yn yr ysgolion sydd wedi gwneud camau cadarnhaol tuag at gynnwys materion LHDT yn eu haddysgu, ond os yw staff ysgol yn teimlo bod angen mwy o gymorth arnynt i fynd i’r afael â’r materion hyn, yna’n sicr rhaid bod gan lywodraethwyr ysgol rôl i’w chwarae. Cafwyd adroddiad Stonewall arall yn 2014, a nodai mai dim ond un o bob pump o athrawon ysgolion uwchradd ac un o bob chwech o athrawon ysgol gynradd yng Nghymru a ddywedodd fod gan eu llywodraethwyr rôl arweiniol gyfeiriedig eglur o ran mynd i’r afael â bwlio disgyblion LHDT. Rwy’n tybio mai’r cam cyntaf wrth fynd i’r afael â’r broblem hon yn ôl pob tebyg yw sicrhau, cyn belled ag y bo modd, fod cyfansoddiad ein llywodraethwyr ysgol yn adlewyrchu’r gymuned leol ac y dylai pob corff llywodraethu ysgol geisio recriwtio mwy o aelodau LHDT sy’n gallu gwneud cyfraniad sylweddol i leihau bwlio gan y byddai eu profiadau bywyd eu hunain yn eu paratoi’n well i wneud hynny. Ond beth bynnag am hynny, dylai fod yn ddyletswydd glir i bob llywodraethwr ysgol, boed yn LHDT neu beidio, fynd i’r afael â phob math o fwlio yn eu hysgolion. Mae yna nifer o gamau y gellir eu cymryd i sicrhau nad yw disgyblion LHDT yn cael eu bwlio, ac mae hynny’n cynnwys: sicrhau bod polisïau gwrth-fwlio ysgolion yn cynnwys cyfeiriad penodol at fwlio sy’n gysylltiedig â LHDT; sicrhau bod cyrff llywodraethu yn cael ffigurau rheolaidd ar fwlio a digwyddiadau sy’n gysylltiedig â LHDT; datgan pa hyfforddiant a ddarparwyd i staff ysgolion ynglŷn â sut i atal neu ymdrin â bwlio LHDT a chymorth i ddioddefwyr; sicrhau hyfforddiant i’r holl lywodraethwyr yn yr ysgol ar faterion LHDT; a chael yr ysgol i gofrestru ar raglen hyrwyddwyr ysgol Stonewall.
Cyfeiriais hefyd yn y ddadl ddiwethaf at ddatblygiad y cwricwlwm newydd ac fe ychwanegaf apêl arall. Mae yna gyfle euraidd i gynnwys addysg rhyw a chydberthynas sy’n gynhwysol o ran LHDT i fod yn rhan o’r cwricwlwm newydd. Byddai’n ei gwneud yn orfodol i gyrff llywodraethu roi ystyriaeth lawn i faterion LHDT a byddai unrhyw ymrwymiad i symud i’r cyfeiriad hwn yn rhoi mwy o gymhelliant i lywodraethwyr ysgol groesawu’r math o fentrau a amlinellais.
Felly, fel rhywun a fu’n ymgyrchydd gydol oes dros gydraddoldeb yn ei holl ffrydiau, rwyf wrth fy modd yn cefnogi’r cynnig hwn sy’n dathlu mis hanes LHDT ac yn cydnabod bod cynnydd wedi’i wneud. Ond mae angen cadw llygad yn barhaus hefyd ac i Gymru barhau i arwain yn y maes hwn.