Rwy’n falch iawn o gymryd rhan yn y ddadl hon heddiw, a llongyfarchiadau i’r Aelodau a’i cyflwynodd. Rwy’n credu bod hyn yn rhoi cyfle i ddathlu’r datblygiadau sy’n cael eu gwneud tuag at gydraddoldeb ac i ddathlu’r unigolion a wnaeth hyn yn bosibl.

Yn gyntaf oll, rwyf am ddweud fy mod yn credu ei bod mor bwysig fod gennym Aelodau Cynulliad hoyw a lesbiaidd yn arwain y ddadl heddiw. Dywedodd Hannah yn ei chyflwyniad, ‘Ni allwch fod yr hyn na allwch ei weld’ a chredaf fod honno’n neges mor bwysig. Rwy’n meddwl ein bod yn fwy credadwy fel Cynulliad yn awr gyda’r ddadl hon yn cael ei harwain yn y ffordd y mae’n cael ei arwain.

Roeddwn eisiau defnyddio’r amser a oedd gennyf i sôn am ddwy fenyw rwy’n eu hadnabod yn dda iawn, sydd wedi cyfrannu’n sylweddol at wneud bywyd Cymru’n fwy goddefgar ac eangfrydig. Y gyntaf yw un o fy etholwyr, Janet Jeffries, a sefydlodd FFLAG—teuluoedd a ffrindiau pobl LHDT—ar ôl i’w mab ddod allan, ac mae wedi ymgyrchu ers blynyddoedd lawer dros gydraddoldeb. Dywedodd wrthyf mai ei nod yn yr holl waith a wnaeth yw helpu rhieni a theuluoedd i ymwneud â’u plant gyda chariad a balchder. Ar yr adeg y sefydlodd Janet FFLAG yn 2001—un ar bymtheg o flynyddoedd yn ôl—roedd yn fyd gwahanol iawn, ac mae llawer o’r Aelodau sydd wedi siarad heddiw wedi cyfeirio at hynny. Dywedodd bryd hynny mai agwedd rhieni oedd ofn y gwahaniaethu y gallai eu plant eu hwynebu, ofn AIDS, ofn na fyddent yn gallu cael swydd, a phob dydd roeddent yn poeni am yr hyn y buasai’n rhaid iddynt ei wynebu: câi cyplau hoyw eu troi ymaith o westai, ac nid oedd yr un o’r deddfau y clywsom amdanynt heddiw’n bodoli.

Rwyf hefyd yn falch iawn fod Llafur wedi arwain y ffordd drwy basio llawer o’r deddfau arloesol, gan fod gwleidyddiaeth yn gwneud i bethau ddigwydd, ac yn sicr fe arweiniodd Llafur y ffordd. Roeddwn yn falch iawn o fod yn Nhŷ’r Cyffredin i bleidleisio dros oedran cydsynio cyfartal, i bleidleisio dros ddiddymu adran 28, y darn mwyaf niweidiol o ddeddfwriaeth y gallwn feddwl amdano, fel y mae llawer o bobl wedi dweud yma heddiw, a hefyd roeddwn yn falch iawn i bleidleisio dros y Ddeddf Partneriaethau Sifil yn 2004 a’r Ddeddf Cydnabod Rhywedd yn 2004, ac wrth gwrs, y Ddeddf mabwysiadu.

Ar yr adeg roedd Janet yn gweithio, dywedodd ei fod yn ddigwyddiad cyffredin i lenyddiaeth a gynhyrchwyd ganddynt gael ei hanfon yn ôl gan yr argraffwyr. Dywedodd eu bod wedi anfon baner at yr argraffwyr ar gyfer y sefydliad, a’i bod wedi cael ei hanfon yn ôl am fod y gair ‘gay’ arni. Rydych yn dal i glywed am ddigwyddiadau fel hynny, megis y pobyddion yng Ngogledd Iwerddon a wrthododd bobi cacen gyda negeseuon o blaid priodasau hoyw arni. Ond credaf fod hynny’n digwydd yn llawer llai aml—mae’n llawer prinnach yn awr. Fel y dywedodd Janet wrthyf, mae’r byd wedi newid erbyn hyn, ond wrth gwrs, mae yna ffordd bell i fynd, fel y clywsom o’r trafodaethau sydd wedi bod yn digwydd yn yr eglwys yn ystod y dyddiau diwethaf. Dyfarnwyd medal yr ymerodraeth Brydeinig i Janet yn rhestr anrhydeddau’r flwyddyn newydd am ei gwaith ymgyrchu, ac rwy’n falch iawn o’i chael yn fy etholaeth, ac yn dymuno adferiad iechyd buan iddi o’i salwch.

Y fenyw arall rwyf am sôn amdani yw Gloria Jenkins, sydd i’w gweld yn yr arddangosfa Eiconau a Chyfeillion. Hi, gyda Janet, a sefydlodd FFLAG, ac mae hi wedi bod yn ymgyrchydd grymus yn ne Cymru ers blynyddoedd lawer. Hi oedd cyd-gadeirydd Stonewall Cymru ac un o’r bobl allweddol a’i sefydlodd yn gadarn fel mudiad yng Nghymru. Rwy’n adnabod Gloria ers nifer o flynyddoedd, a bu fy ngŵr, Rhodri Morgan, a oedd yn AS Gorllewin Caerdydd ar y pryd, gyda Kevin Brennan, ei gynorthwyydd ar y pryd, yn ymgyrchu gyda Gloria a’i theulu a’i ffrindiau i sicrhau bod partner merch Gloria a oedd yn dod o Ganada, Tammy, yn gallu aros yn y DU. Roedd hon yn ymgyrch ag iddi broffil uchel ac roedd yn llwyddiannus, a Tammy oedd un o’r lesbiaid cyntaf i gael caniatâd amhenodol i aros yn y DU o ganlyniad i berthynas ystyrlon rhwng pobl o’r un rhyw. Felly, dyna y dechreuodd Gloria ymgyrchu yn ei gylch, ac mae hi wedi bod yn ymgyrchu byth ers hynny. Roedd yn wych ei gweld yn y derbyniad yn y Senedd heddiw, ac rwyf am ei llongyfarch am y cyfan y mae hi wedi’i wneud. Felly, roeddwn eisiau defnyddio’r cyfle i sôn am ddwy fenyw sydd wedi bod yn gynghreiriaid gwych ac wedi gweithio’n wirioneddol galed, a gwneud cyfraniad aruthrol.

Hoffwn orffen, yn olaf, ar lefel polisi, gan adleisio’r hyn y mae llawer o bobl wedi dweud yn y ddadl hon ac yn y ddadl flaenorol. Rwyf am apelio dros gynnwys addysg rhyw a chydberthynas ystyrlon mewn ysgolion. Fel y dywed Ymddiriedolaeth Terrence Higgins, dylai addysg ryw o ansawdd da, sy’n addas i’r oedran, ac sy’n gynhwysol o ran LHDT, fod ar gael ym mhob ysgol yng Nghymru.