Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae’n bleser mawr gennyf ddychwelyd at addysg a'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn absenoldeb anorfod fy nghyd-Aelod, Llyr Gruffydd, a hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei datganiad. A gaf i ddweud, yn gyntaf oll, fod Plaid Cymru, o leiaf ers adroddiad cyntaf y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ‘Cymwys am Oes’, wedi cefnogi yn fras y llwybr hwn a osodwyd ar gyfer addysg yng Nghymru, gan ganolbwyntio'n arbennig ar arweinyddiaeth a chryfhau arweinyddiaeth ymhlith ein harweinwyr addysgol, a chanolbwyntio, hefyd, ar dystiolaeth ac ar yr hyn sy'n gweithio ac nid ar fentrau newydd parhaus? Yn hynny o beth, mae adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn cadarnhau bod y Llywodraeth hon wedi ymgymryd â’r rhan honno o'r daith hyd yn hyn.

Mae’n rhaid i mi ddweud, fodd bynnag, byddai wedi bod yn ddiddorol clywed Ysgrifennydd y Cabinet pan oedd hi'n dal i fod ar ochr arall y Siambr yn ymateb i'r datganiad hwn, nad oedd yn fanwl iawn o ran y camau gweithredu a fyddai'n codi o'r adroddiad hwn a’r deilliannau, yn enwedig deilliannau mwy cadarn. Rwy'n credu bod gennyf bum maes yr hoffwn i ofyn cwestiynau penodol iddi arnynt ynghylch sut y gallem ni weld y deilliannau hynny.

I ddechrau, yr adnoddau y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn debygol o’u rhoi i’r broses hon: ym mis Tachwedd, dywedodd wrth y pwyllgor addysg wrth graffu ar y gyllideb y byddai canfyddiadau’r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn dylanwadu ar ei phenderfyniadau terfynol ynglŷn â sut y bydd yr £20 miliwn yn cael ei ddyrannu i godi safonau yn 2017-18. Ac eto, heddiw, nid yw’r datganiad yn nodi mewn gwirionedd sut y mae'n bwriadu dyrannu’r £20 miliwn hwnnw. Rwy'n credu bod yr amser ers mis Tachwedd y llynedd—. Byddwn i wedi gobeithio, erbyn hyn, y byddem yn deall yn well ble y bydd yr £20 miliwn hwnnw yn cael ei ddefnyddio ac ym mha ffordd.

Mae hi eisoes wedi dod yn ôl a siarad am faint dosbarthiadau, felly nid wyf am ddweud gormod am hynny, heblaw am ddweud fy mod i’n cymryd o’i datganiad ei bod hi’n dal i fwriadu gwario £6 miliwn ar rywbeth nad oes llawer o dystiolaeth y tu ôl iddo. Nid oedd adroddiad 2016 y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd y mae hi newydd ei gyflwyno fel tystiolaeth yn cyfeirio at ddosbarthiadau meithrin a dosbarthiadau i ddechreuwyr y mae ei pholisi yn ymdrin â nhw mewn gwirionedd. Ond os yw hi'n benderfynol o fwrw ymlaen â hynny, rwyf i’n sicr yn awyddus i gael deall ble y bydd yr £20 miliwn y mae hi eisoes wedi sôn amdano yn cael ei wario.

Mae’r ail faes rwy’n credu yr hoffem ni edrych arno yn ymwneud ag arweinyddiaeth yn gyffredinol, a hwn yw’r maes gwannaf yn y sector addysg Gymraeg dros nifer o flynyddoedd ac nid yw wedi cael y sylw gan Lywodraeth Cymru, ychwaith, y mae’n ei gael erbyn hyn, a hynny'n gwbl briodol. Mae rhai agweddau ar hyn, ar sut y gallem ni gryfhau arweinyddiaeth, yr hoffwn eu deall. Nid yw'n glir i mi o hyd—ac nid mater i’r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yw hyn, mae’n fwy o fater i Lywodraeth Cymru—ble y mae'r Llywodraeth yn gweld arweinyddiaeth yn cael ei wthio ymlaen mewn gwirionedd. Wrth gwrs, o'r brig, gan Ysgrifennydd y Cabinet—ond wedyn hefyd ai’r consortia neu'r ysgolion neu’r ysgolion arloesi a fydd yn gwneud llawer o'r gwaith hwn? Mae cwestiwn heb ei ateb o hyd, yn adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ac yn y datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet heddiw, ynghylch beth yn union y mae consortia yn ei wneud i sbarduno arweinyddiaeth, ac a ydynt yn dal i fod yn berthnasol i'r llwybr y mae hi wedi ei gefnogi yn ei datganiad heddiw. Felly, cysondeb mewn arweinyddiaeth, ond hefyd ym mha ffordd y mae’r consortia eu hunain—gan fod adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn awgrymu y dylen nhw hefyd fod yn buddsoddi ac yn cynyddu eu gallu arweinyddiaeth eu hunain, hoffwn i ddeall pa bethau penodol y bydd yr Ysgrifennydd yn chwilio amdanynt gan gonsortia i sicrhau bod hynny'n digwydd.

Mae hynny'n ymwneud â, yn fy marn i, yr academi genedlaethol ar gyfer arweinyddiaeth addysgol, y soniodd Ysgrifennydd y Cabinet amdani yn ei datganiad. Yr hyn na ddywedodd yn y datganiad, a’r hyn yr hoffwn i ei wybod, yw pryd y mae'n disgwyl i'r arweinyddion cyntaf ddod o'r academi hon. Mae'n dweud y bydd hi’n cyflymu datblygiad hyn. A allwn ni ddisgwyl, felly, ym mis Medi eleni y byddwn yn gweld pobl mewn gwirionedd, os hoffwch chi, yn graddio ohoni— [Torri ar draws.] Na, nid yw wedi dechrau eto, rwy’n gwybod, ond rydym ni eisiau gweld rhywbeth, a hoffwn i weld dyddiad gan yr Ysgrifennydd, nad oedd yn y datganiad, ynghylch sut y gallem weld hyn yn cael ei sefydlu mewn gwirionedd a gweld pobl yn graddio o’r academi ac yn gweithio'n galed yn y modd hwnnw i fod yn arweinyddion a chael eu hystyried yr arweinyddion hefyd, sydd, yn fy marn i, yn eithaf pwysig yn hynny o beth.

Roedd yn addewid allweddol gan Blaid Cymru yn ein maniffesto ar gyfer etholiadau'r Cynulliad y byddem ni’n cyflwyno rheolwyr busnes arbenigol, fel, yn wir, y cadarnhawyd yn adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, yn enwedig ar gyfer ysgolion gwledig mewn fformat clwstwr neu fformat ffederal. Er ei bod hi wedi ymateb i bwynt Darren Millar ynglŷn â hyn, byddwn i’n gwerthfawrogi ychydig mwy o fanylion am sut y gallai hi mewn gwirionedd annog y broses honno. Unwaith eto, efallai y gallai’r consortia fod yn gwneud rhywfaint o’r gwaith hwn, yn hytrach na’r ysgolion eu hunain yn dod at ei gilydd yn wirfoddol. Ond mae'n beth allweddol sy'n tynnu’r baich oddi ar benaethiaid ac yn caniatáu iddynt addysgu ac arwain y safonau addysgu.

Y pwynt olaf yr oeddwn yn dymuno ei wneud oedd, er fy mod yn croesawu’n fawr gwaith cychwynnol y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ar addysg Cymru yn 2014 ac rwy’n croesawu’r adroddiad pwyso a mesur hwn, os hoffwch chi, nawr—a hoffwn gofnodi fy mod yn ystyried Andreas Schleicher yn ffrind i addysg Cymru ac yn rhywun sydd wedi ein helpu ni i gyd i ddeall llawer mwy o'r hyn y mae angen i ni ei wneud ym maes addysg yng Nghymru—tybed a yw'n bosibl mai y tro nesaf, mewn blwyddyn neu ddwy, y byddech yn edrych ar y cynnydd, y byddech yn comisiynu gwerthuswr cwbl annibynnol i edrych ar hyn. Oherwydd, mae’r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd wedi awgrymu’r daith y mae angen i ni fynd arni, yna mae’r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn dweud a yw Llywodraeth Cymru wedi bod ar y daith yr oedd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd am inni ei chymryd. Er bod gennyf lawer iawn o barch, ac rwy'n credu bod y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i’w werthfawrogi am ei waith o ansawdd uchel a’i annibyniaeth drwyadl ynddo’i hun, rwy’n credu y byddai'n beth da i bawb, gan gynnwys aelodau’r proffesiwn dysgu eu hunain, pe byddem yn gweld, y tro nesaf y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn comisiynu adroddiad pwyso a mesur o'i dull a'i llwyddiant a llwyddiant ei Llywodraeth ar y mater hwn, y caiff hynny ei wneud gan werthuswr cwbl annibynnol.