Hoffwn—nid am y tro cyntaf—godi mater yr ysgolion bro, yr wyf yn dal i gredu eu bod yn bwysig iawn i berfformiad ein system addysg yng Nghymru. Rwy'n credu mai un mater y mae Estyn wedi’i godi yn ei adroddiad, ac mae’n ei godi’n gyson, yw amrywioldeb yn y system addysg yng Nghymru. Mae'r amrywioldeb hwnnw yn berthnasol i ysgolion bro. Mae rhai ysgolion yn dda iawn am ymgysylltu â theuluoedd a'r gymuned ehangach, nid yw eraill cystal. Rwy’n credu bod hyn yn wirioneddol bwysig. Mae llawer o bobl, rwy’n credu, yn ddig, ac yn briodol felly, o weld bod ysgolion wedi’u cau i’r gymuned gyda'r nos, ar benwythnosau ac yn ystod gwyliau’r ysgol. Mae'n wastraff adnoddau ar adeg o straen mawr ar gyllid cyhoeddus, ac nid yw'n gwneud y gwaith hwnnw o ymgysylltu â theuluoedd a'r gymuned a ddylai fod yn digwydd yn gyson ledled Cymru.

Mae hyn wedi ei godi gyda mi, Lywydd, sawl gwaith yn fy etholaeth fy hun—ac rwy'n siŵr bod hyn yn wir ledled Cymru—nad oes yn aml, mewn rhai teuluoedd a rhai cymunedau, digon o werthfawrogiad o addysg a dim digon o ymrwymiad i addysg, y byddem ni i gyd yn hoffi ei weld. Felly, mae hynny'n adlewyrchu ei hun mewn presenoldeb yn yr ysgol. Rwy'n aml yn clywed pobl yn dweud, er enghraifft, bod eu plant wedi llwyddo i gael presenoldeb o 95 y cant, fel bod hynny’n rhywbeth neu’n gyfradd i fod yn falch ohoni, er bod hynny, wrth gwrs, yn golygu colli llawer gormod o ysgol. Yn wir, ceir cyfraddau presenoldeb llawer gwaeth na hynny. Mae'n amlygu ei hun, rwy’n credu, mewn diffyg cefnogaeth weithiau i blant wneud eu gwaith cartref, adolygu’n briodol ar gyfer arholiadau, ac mae'n gostwng uchelgais o ran addysg uwch. Felly, un peth yr wyf yn aml yn ei glywed—yn rhy aml—yw y gallwch fynd i'r brifysgol ac efallai y byddwch yn y pen draw yn dal i fod heb swydd, neu heb swydd sy’n rhoi mwy o foddhad o gwbl na swydd y byddech chi efallai wedi ei chael pe na byddech wedi mynd i’r brifysgol. Felly, nid wyf yn credu y gallwn ni gyffredinoli, ond mae rhai teuluoedd a phobl mewn rhai o'n cymunedau lle y mae’r mathau hyn o agweddau yn rhy gyffredin. Un ffordd o’u cyrraedd yw ymgysylltu o ddifrif ac yn gyson â'r teuluoedd hynny a'r cymunedau hynny, hyd yn oed o gofio bod rhai teuluoedd wedi cael profiad gwael o addysg eu hunain ac efallai eu bod yn gweld ysgolion fel sefydliadau dosbarth canol iawn, yn llawn i raddau helaeth o bobl broffesiynol dosbarth canol nad ydynt yn teimlo’n arbennig o hyderus yn ymgysylltu â nhw, neu efallai nad ydynt yn dymuno ymgysylltu â nhw, hyd yn oed. Felly, ceir rhwystrau gwirioneddol—rhwystrau anodd—y mae'n rhaid eu chwalu. Ond, Lywydd, yr unig ffordd y bydd hynny'n digwydd, gyda chysondeb, yw os bydd ymgyrch gref, byddwn i’n dweud, ac arweinyddiaeth gan Lywodraeth Cymru, gan weithio gydag awdurdodau lleol, cyrff llywodraethu ysgolion, gweithwyr addysg proffesiynol ac eraill i gyflawni'r cysondeb y mae angen inni ei weld. Rwy’n credu ei bod yn angenrheidiol sefydlu mecanwaith, beth bynnag y bo, i sicrhau bod cysondeb a diffyg amrywioldeb ledled Cymru gyfan.

Rwy'n aml yn clywed gan lywodraethwyr a phenaethiaid ysgolion ei bod yn bosibl y byddai'r gofalwr eisiau rhywfaint o arian ychwanegol i agor yr ysgol—nid yw byth yn llawer o arian, ond gwelir hynny fel problem—ac mae yna faterion diogelwch o ran y safle os yw'r ysgol yn agored i'r gymuned. Unwaith eto, nid yw hwnnw'n fater na ellir ei oresgyn gyda’r math iawn o ewyllys ac ymrwymiad. Yn wir, rwy’n credu bod llawer o ysgolion yn gweld bod agor y safle, mewn gwirionedd, yn cynorthwyo diogelwch, oherwydd bod pobl o gwmpas yn amlach pan fo’r ysgol ar gau i sicrhau nad yw pobl yn gallu gwneud pethau heb gael eu gweld, a bod tystion i weithredoedd.

Nid yw hyn ychwaith yn ymwneud ag ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn unig, Lywydd. Mae'n ymwneud â'r stoc presennol o ysgolion. Felly, os ydym ni’n mynd i gael y cysondeb sydd ei angen arnom ledled Cymru, mae'n rhaid iddo fod yn ddull sy'n sicrhau cynnydd yn y stoc presennol o ysgolion, nid yn unig yn yr ysgolion unfed ganrif ar hugain. Felly, byddwn yn ddiolchgar iawn pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet ddweud rhywbeth yn ei chyfraniad i'r ddadl hon a fyddai'n rhoi rhywfaint o gysur i mi y byddwn o bosibl yn gweld y cysondeb hwnnw’n cael ei gyflawni a bod dull ar waith cyn gynted ag y bo modd.