Fel y mae’r thema ar gyfer Diwrnod Rhyngwladol y Menywod 2017 yn ei ddatgan, rhaid inni fod yn feiddgar ar gyfer newid a chamu i fyny i helpu i sbarduno cydraddoldeb rhywiol. Byddwn yn cefnogi'r cynnig a'r holl welliannau. Er gwaethaf y cynnydd mewn rhai meysydd, mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â'r rhwystrau sy'n dal i atal menywod rhag chwarae rhan mor llawn â dynion ym mywyd economaidd, gwleidyddol, cymdeithasol a diwylliannol Cymru.

Mae Oxfam Cymru yn galw am economi sydd o fudd i fenywod a dynion fel ei gilydd. Dangosodd ymchwil Oxfam Scotland i waith gweddus bod menywod yn gwerthfawrogi nifer o ffactorau yn uwch na dynion, er enghraifft rheolwr llinell cefnogol, cymorth i ddychwelyd i'r gwaith ar ôl absenoldeb, budd-daliadau ychwanegol y tu hwnt i gyflog, hyblygrwydd wrth ddewis oriau gwaith, a swydd sy'n hawdd ei chyrraedd. Fel y mae’r elusen Chwarae Teg / FairPlay yn ei ddatgan, gall camau i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb rhwng y rhywiau helpu i sbarduno twf economaidd, ac eto ni fydd camau i sbarduno twf economaidd, o reidrwydd yn sicrhau cydraddoldeb. Wrth i strategaeth economaidd newydd i Gymru gael ei datblygu, maen nhw wedi dweud ei fod yn hanfodol bod y tri chwestiwn canlynol yn cael sylw: sut y gall y strategaeth gyflawni’n gyfartal ar gyfer dynion a menywod? Sut y gall y strategaeth roi ystyriaeth gyfartal a theg i gyfraniad dynion a menywod? A sut mae sicrhau nad yw'r strategaeth yn creu unrhyw rwystrau ychwanegol i fenywod rhag cyrraedd eu llawn botensial? Maent yn pwysleisio nad yw economi Cymru ar hyn o bryd yn gwneud y gorau o botensial merched, lle mae cyfranogiad economaidd menywod yn parhau i fod yn is nag un dynion, lle mae menywod yn parhau i gael eu cyflogi yn fwy cyffredin mewn sectorau sy'n cael eu talu llai ac yn cynnig llai o gyfleoedd i wneud cynnydd, ac yn llai tebygol o gael eu cynrychioli mewn swyddi uwch, a lle mae merched i’w gweld yn gweithio yn aml yn is na lefel eu sgiliau gyda diffyg gofal plant priodol a/neu opsiynau gweithio hyblyg yn cael eu nodi fel ffactorau sy'n cyfrannu. O ganlyniad, mae bwlch cyflog o ryw 16 y cant rhwng y ddau ryw yn parhau yng Nghymru.

Mae profiad Chwarae Teg wrth gyflawni cynllun datblygu ein cyn Lywydd, sef Merched mewn Bywyd Cyhoeddus, yn cadarnhau bod digon o fenywod yng Nghymru sydd â’r diddordeb a’r profiad a’r cymwysterau addas i allu darparu cronfa barod o ferched talentog i lenwi swyddi sydd ar gael ar fyrddau a helpu'r byrddau i gyflawni eu nodau. Maent hefyd yn cynnig defnyddio caffael cyhoeddus, buddsoddi mewn seilwaith cymdeithasol da, megis gwasanaethau gofal plant ac iechyd, a mynd i'r afael â stereoteipiau rhyw fel camau ychwanegol i fynd i'r afael ag achosion cymhleth y bwlch cyflog rhwng y rhywiau. Mae hyn yn cynnwys addysg cydberthynas iach, gan helpu disgyblion i ddatblygu gwell dealltwriaeth o swyddogaethau’r ddau ryw a sicrhau bod athrawon ac ysgolion yn cael eu cefnogi i greu amgylcheddau dysgu sy’n cynnwys y ddau ryw. Fel y dywedais yn ystod trafodion Cyfnod 3 Deddf Trais yn Erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015, mae’r rhai ohonom, fel fi, sydd wedi mynd allan yno, er enghraifft ar brosiect Sbectrwm Hafan Cymru, yn dysgu plant a phobl ifanc am gydberthynas iach, cam-drin, ei ganlyniadau ac ymhle i geisio cymorth, yn gwybod am yr effaith gadarnhaol y gall hyn ei gael.

Cafwyd sicrwydd gan y tair gwrthblaid yn ystod Cyfnod 4 y Ddeddf y byddai rhanddeiliaid o'r sector trais yn erbyn menywod yn cymryd rhan wrth ddatblygu cynigion i sicrhau bod addysg cydberthynas iach yn cael ei datblygu o fewn y cwricwlwm Cymreig—rhywbeth y clywsom amdano amser cinio yn y grŵp trawsbleidiol ar drais yn erbyn menywod a phlant. Yn 2014, adroddodd y Ganolfan Cyfiawnder Cymdeithasol am ganfyddiadau bod 43 y cant o bobl ifanc yn cael dim gwybodaeth am gydberthynas iach yn yr ysgol, a bod un o bob tair merch ac un o bob chwe bachgen yn profi trais rhywiol yn yr ystafell ddosbarth. Eu hargymhelliad nhw oedd bod addysg cydberthynas yn cael ei gwneud yn orfodol yng nghwricwlwm yr ysgol. Yn Lloegr, mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi ei bod yn ofynnol cael addysg cydberthynas mewn ysgolion cynradd ac addysg rhyw a chydberthynas mewn ysgolion uwchradd.

Yn ddiweddar dywedodd y Prosiect Grymuso Menywod Awtistig wrth y grŵp trawsbleidiol ar awtistiaeth fod y dulliau gwahanol y mae awtistiaeth yn amlygu ei hun mewn menywod a merched yn awgrymu y dylai'r gymhareb a dderbynnir o bum bachgen i un ferch fod mewn gwirionedd yn agosach o lawer, gan fod llawer o fenywod yn cael eu gadael heb ddiagnosis, yn cael camddiagnosis neu nid oes cymorth ar gael iddynt. Fel y mae rhieni llawer o ferched sydd wedi cael diagnosis anghywir wedi dweud wrthyf, nid yw cyrff statudol yn deall bod y meddylfryd wedi newid, bod awtistiaeth yn amlygu ei hun yn wahanol mewn merched, a bod llawer o fenywod ddim yn gallu cael diagnosis oherwydd safbwyntiau stereoteip, gan adael merched a menywod awtistig yn agored i hunanwerth isel, pryder, iselder a hunan-niweidio.

Wel, gydag etholiadau llywodraeth leol ar y gorwel, byddaf yn cloi drwy gyfeirio at ffigurau’r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, gan ddangos mai dim ond 26 y cant o gynghorwyr yng Nghymru sy’n fenywod. Wel, mae fy ngwraig y yn gynghorydd yn Sir y Fflint, a hyd nes y byddwn yn mynd i'r afael â'r casineb at wragedd a ddioddefodd hi yno, sy’n niweidiol iawn i iechyd, ni fydd llawer mwy o fenywod yn cael eu hannog i ddod ymlaen.