Rydym ni, yma yn y Cynulliad, yn sefydliad ifanc. Ond, yn wir, mae gan y Cynulliad hwn hanes balch iawn o anrhydeddu a gweithredu egwyddorion a nodau Diwrnod Rhyngwladol y Menywod, fel sydd gan Lywodraethau olynol a arweinir gan Lafur Cymru. Ers datganoli, rydym wedi bod ymhlith y deddfwrfeydd mwyaf cytbwys yn y byd o ran rhywedd—y cyntaf i ethol nifer cyfartal o fenywod galluog a dynion galluog. Ni ellir ac ni ddylid byth anwybyddu canlyniadau'r gynrychiolaeth honno o ran polisi a deddfwriaeth.

Un o’r polisïau pwysig hynny yw Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015. Dyma’r ddeddfwriaeth gyntaf o'i bath yn y DU a dyma'r unig gyfraith yn Ewrop i gael pwyslais penodol ar drais yn erbyn menywod. Mae hynny, yr ydym wedi clywed, wedi cael ei herio yn y Cynulliad hwn, a byddaf yn sefyll, fel y bydd fy nghydweithwyr, yn gadarn tu ôl i hynny.

Rwy’n mynd i adrodd stori wrthych a glywais ddydd Sadwrn. Nid yw’n stori neis, ac mae'n stori am fenyw ifanc a gafodd ei hun yn y carchar—mae hi bellach wedi cael ei ryddhau ar brawf. Ni ddywedwyd wrthyf pwy oedd yr unigolyn, ond dywedwyd ei stori wrthyf. Mae ei stori hi yn un o fod yn gaeth i gyffuriau, gan ddechrau pan oedd yn naw oed, pan gymerodd dabledi Valium ei mam. Cymerodd dabledi Valium ei mam oherwydd nad oedd yn gallu wynebu'r diwrnod. Roedd ei mam yn ei chloi hi a'i brawd yn y cwt glo, oherwydd dyna oedd yr unig ffordd y gallai gadw’r ddau yn ddiogel rhag tad a gŵr a oedd yn ymddwyn yn sarhaus. Roedd y ddau blentyn yn eistedd yn y cwt glo. Tra byddent yn clywed eu mam yn sgrechian roeddent yn gwybod ei bod yn fyw—roedden nhw'n ofnus iawn pan oedd yn dawel.

Aeth yn ei blaen yn ystod ei hoes, o ganlyniad i’r cam-drin hwnnw a'r ddibyniaeth yn gynnar iawn ar Valium, i fod yn gaeth i gyffuriau a chanfod ei hun yn y carchar. Felly, dyna pam—straeon fel yna, ac nid ydynt yn hawdd gwrando arnynt. Ond mae'r rhain yn unigolion—ni allwn ddechrau dychmygu'r ofn oedd yn mynd trwy fywydau’r fam a’i phlant. Dyna pam rydym yn cefnogi'r dull gweithredu ar sail rhyw o ran cam-drin domestig, ac rydym yn ei wneud gyda balchder.

Roeddwn i eisiau adrodd y stori honno, oherwydd nid yw’r straeon hynny byth yn cael eu hadrodd. Mae pobl yn gweld rhywun o fewn y system carchar, maent yn gweld rhywun sydd yn gaeth i gyffuriau, ond ni fyddant byth yn aros i feddwl—nid ydynt byth yn gofyn pam. Felly, fe wnes i hynny'r penwythnos diwethaf, ac roeddwn i eisiau rhannu hynny gyda chi heddiw, oherwydd mae'n hanfodol, pan fydd menywod yn cael eu hethol i swydd, eu bod yn gwneud y peth iawn ar ran y merched na fydd byth yn cael eu hethol i swydd. Ac mae gwneud y peth iawn yn golygu weithiau adrodd straeon nad yw pobl eisiau eu clywed, a chyflwyno deddfwriaeth a fydd mewn gwirionedd yn gobeithio na fydd y plant hynny yn mynd yn ddioddefwyr yn nes ymlaen mewn bywyd.

Y maes arall yr wyf am ganolbwyntio arno yw gweithgarwch economaidd menywod, ac rydym wedi clywed datganiadau mawreddog am hynny heddiw o'r meinciau eraill.  Dywedodd datganiad hydref 2016 wrthym fod 86 y cant o'r enillion net i'r Trysorlys drwy fesurau treth a budd-daliadau yn dod oddi wrth ferched, ac roedd hynny’n gynnydd o 5 y cant o 2015. Ond mae Llywodraeth y DU wedi parhau i osgoi ei dyletswyddau o dan Ddeddf cydraddoldebau 2016, ac wedi gwrthod cynnal asesiad ar sail rhyw, yn wahanol i Lywodraeth Cymru. Pe byddent yn gwneud hynny, ac o gofio bod y gyllideb yn disgyn ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod eleni, efallai y byddent yn gweld bod y toriadau a wnaethant i'r sector cyhoeddus wedi taro menywod yn benodol 80 y cant—mae 80 y cant o'r holl doriadau hynny wedi taro menywod, ac rwy'n credu ei bod yn amser iddynt gynnal asesiad o’r effaith ar gydraddoldeb o ran yr hyn y maen nhw'n ei wneud.