Rwyf yn wirioneddol falch o godi i siarad yn y ddadl hon i nodi Diwrnod Rhyngwladol y Menywod.  Heddiw, fe wnes i a fy nghyd Aelodau Cynulliad Llafur benywaidd ymgynull ar risiau'r Senedd, ac roeddwn yn falch iawn o dynnu sylw at ferched o Gymru sydd wedi cael effaith ar fywyd cyhoeddus ledled Cymru.

Efallai eich bod wedi clywed am Benjamin Hall, a oedd yn ddyn o Islwyn, fy etholaeth i, yr enwyd Big Ben ar ei ôl. Ond heddiw, nid wyf yn mynd i siarad am ŵr; rwy’n mynd i siarad am y wraig, ac nid yw hi yn cael ei diffinio ganddo. Gwraig yw hon o'r enw Augusta. Roedd yn fenyw Gymraeg ryfeddol o’r bedwaredd ganrif ar bymtheg a chwaraeodd ran ddiwylliannol yn mabwysiadu'r wisg genedlaethol Gymreig sydd bellach yn gyfarwydd fel ein gwisg genedlaethol, rhywbeth y mae pob un ohonom fel gwleidyddion yn gyfarwydd â hi. Ddwy ganrif yn ddiweddarach, ar Ddydd Gŵyl Dewi yr wythnos diwethaf, roedd merched yn gwisgo’r wisg hon â balchder, ochr yn ochr â'r crysau rygbi, ac ochr yn ochr â'r amrywiaeth o wisgoedd ar hyd a lled Cymru. Mae'r eglwys a'r mandad addysgol a freintiwyd gan Augusta yn Abercarn yn Islwyn yn cael ei hadnabod yn lleol fel yr 'eglwys Gymreig' ac rwy'n falch o ddweud imi briodi ynddi. Mae'n dal i sefyll yn falch ar ochr y dyffryn ac mae i’w gweld ar fathodyn Ysgol Gymraeg Cwm Gwyddon. Dros y blynyddoedd, mae miloedd o ddisgyblion wedi dysgu am y cysylltiad hanesyddol a diwylliannol ag Augusta Hall. Mae'n iawn fod Diwrnod Rhyngwladol y Menywod yn ein hannog i ganfod modelau rôl fel Augusta ym mhob un o'n cymunedau wrth i ni barhau i ymdrechu am wir gydraddoldeb rhwng y rhywiau ym mhob maes o fywyd.

Heddiw, mae Llafur Cymru wedi arwain y ffordd o ran sicrhau cydbwysedd rhwng y rhywiau yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru. Mae'n hawdd dweud hynny. Yn y Cynulliad ar hyn o bryd mae gennym ni yn Llafur Cymru, unwaith eto, grŵp cytbwys rhwng y rhywiau, gyda 15 o Aelodau benywaidd allan o 29. Mae hyn yn ganlyniad polisi ac ewyllys, ac nid breuddwyd gwrach ddi-asgwrn-cefn. O ganlyniad i weithredu gan Lafur Cymru, mae’r Cynulliad Cenedlaethol yn parhau i fod yn llawer mwy cynrychioliadol o'r boblogaeth na Senedd y DU. A dyna pam mae gennym y ddeddfwriaeth trais yn erbyn menywod sy'n torri tir newydd—y gyntaf yn y DU—ac mae'n ddeddfwriaeth y dylem i gyd fod yn falch ohoni, ac yn gwbl briodol, bob un ohonom yn y Siambr hon.

Rwy’n falch o fod yr ail Aelod Cynulliad benywaidd Llafur Cymru dros Islwyn. Yn blentyn, roeddwn yn angerddol am wleidyddiaeth ac yn edrych am gyfleoedd, yn ddigywilydd, i wasanaethu mewn bywyd cyhoeddus. Fel menyw, roeddwn yn gwybod fy mod yn wynebu rhwystrau ychwanegol wrth gyrraedd y nod hwn. Ond heddiw, mae sefyllfa cydraddoldeb rhywiol yng Nghymru wedi gwella'n fawr. Ond ni sicrhawyd cydraddoldeb rhywiol o hyd. Mae'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau, llanast pensiynau Menywod yn Erbyn Anghydraddoldeb Pensiwn y Wladwriaeth, yn dangos hyn. Rwyf wrth fy modd bod cynyddu nifer y menywod sydd mewn swyddi o rym a dylanwad yn flaenoriaeth i Lywodraeth bresennol Lafur Cymru, ac mae Llywodraeth Cymru yn credu bod llawer rhy ychydig o fenywod yn dal i fod mewn swyddi amlwg—yn wahanol i rai yn y Siambr hon—ar draws bywyd cyhoeddus. Mae angen i leisiau menywod gael eu clywed a rhaid i’r cyrff sy’n gwneud penderfyniadau, megis y Llywodraeth ac awdurdodau lleol, fod yn gynrychioliadol o'r cymunedau y maent yn eu gwasanaethu. Mae maniffesto Llafur Cymru yn gwneud ymrwymiad i geisio cyflwyno data rhyw gwell ar gyfer penodiadau i gyrff cyhoeddus ledled Cymru, gan sicrhau bod o leiaf 40 y cant o'r penodiadau hynny yn fenywod. Ni ddylid bod â chywilydd o hyn.

Ym mis Hydref 2015, lansiodd Llywodraeth Cymru alwad am dystiolaeth er mwyn cynyddu dealltwriaeth o'r heriau a'r rhwystrau sy'n cyfrannu at dangynrychiolaeth grwpiau penodol ar fyrddau yn y sector cyhoeddus, a'r mesurau i ymdrin â hyn sydd wedi bod yn llwyddiannus yng Nghymru a gwledydd eraill. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i ddefnyddio'r canfyddiadau i ddatblygu ei hymatebion i dangynrychiolaeth mewn penodiadau cyhoeddus. A’r hyn a ddylai ein pryderu ni i gyd yw’r bwlch cyflog parhaus rhwng y rhywiau. Mae bylchau cyflog yn fater cymhleth a hirsefydlog, ac mae’n ddyletswydd ar y cyflogwyr i sbarduno rhai newidiadau. Mae dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus yn mynnu bod cyflogwyr yn y sector cyhoeddus yn mynd i'r afael â gwahaniaethau cyflog a chyflogaeth ar draws y nodweddion gwarchodedig hynny yn Neddf Cydraddoldeb 2010. Ac mae'n iawn ein bod yn ystyried effaith y mudiad Ewropeaidd o ran sut yr ydym yn symud ymlaen ar ôl Brexit, a'n bod yn diogelu’r rhinweddau hynny ar draws Cymru.

Mae llawer o fenywod mewn cyflogaeth yng Nghymru yn dal i ennill llai na dynion, ac mae hyn oherwydd bod llawer o lwybrau gyrfa benywaidd traddodiadol a menywod yn fwy tebygol o weithio'n rhan-amser na dynion, oherwydd cyfrifoldebau gofalu. Ac yn olaf, mae'n rhywbeth y mae angen i bob un ohonom yn y Siambr hon a phawb sy’n gwylio ymroi i’w herio. Ni allwn mwyach weld yr unfed ganrif ar hugain yn treiglo ymlaen gyda gwahaniaeth cyflog rhwng y rhywiau. Mae'n staen ar fywyd Cymru ac mae’n rhaid iddo ddod i ben. Bydd y Llywodraeth hon yn parhau â'r daith anodd hyd nes y byddwn yn cyflawni cydraddoldeb—parch cydradd, cyflogau cydradd, cydraddoldeb cydradd a chymdeithas wir gyfartal ledled Cymru. Diolch.