4. 4. Cynnig o dan Reol Sefydlog 26.91 yn Ceisio Cytundeb y Cynulliad i Gyflwyno Bil Aelod ynghylch Diogelu Enwau Lleoedd Hanesyddol Cymru

Part of the debate – Senedd Cymru am 3:01 pm ar 15 Mawrth 2017.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Siân Gwenllian Siân Gwenllian Plaid Cymru 3:01, 15 Mawrth 2017

Diolch, a llongyfarchiadau mawr i Dai Lloyd ar ei ymgais i gyflwyno Bil Aelod ynghylch diogelu enwau lleoedd hanesyddol Cymru. Rydw i’n falch iawn o’i gefnogi fo heddiw, ac yn hyderus y gaiff o gefnogaeth ar draws y pleidiau. Mae enwau lleoedd hanesyddol Cymru yn rhan o’n treftadaeth balch, ac yn haeddu’r un warchodaeth ag mae anifeiliaid neu blanhigion prin yn ei gael. Yn aml, mae'r enw Cymraeg gwreiddiol yn llawn ystyr ehangach, ac mewn un neu ddau o eiriau fe ellir cael cyfoeth cefndir y man dan sylw o ran ei le yn y tirwedd neu hanes lleol.

Yn anffodus, mae sawl enghraifft o newid dibwrpas wedi digwydd neu lurgunio llwyr a hyll ar enwau traddodiadol ein gwlad. Rydym wedi clywed sawl o enghraifft o hyn heddiw yma. Rydw i am sôn am enghraifft o fy etholaeth i a arweiniodd at ymgyrch fer, ond, rydw i'n falch o ddweud, ymgyrch effeithiol i gadw enw hanesyddol plasty enwog o'r enw Glynllifon. Fe saif y tŷ hynafol mewn parc gwledig mawr gyda muriau o'i gwmpas tua chwech milltir o Gaernarfon ar y brif ffordd i Ben Llŷn. Defnyddiwyd yr enw Glynllifon cyn belled yn ôl a'r unfed ganrif ar bymtheg—plasty 100 stafell mewn safle 700 erw—ond, yn 2015, fe gafwyd ymgais i newid yr enw. Roedd cwmni o Swydd Efrog yn Lloegr o'r enw MBI Sales yn cynnig gwerthu unedau yn y plasty hynafol fel buddsoddiadau prynu i rhentu. Fe ddaeth hyn i sylw'r boblogaeth leol, ac fe sylwyd nad yr enw Glynllifon oedd yn cael ei ddefnyddio, ond roedd y cwmni wedi bathu enw newydd, a'r enw hwnnw oedd ‘Wynnborn Mansion’—dim sôn am yr enw iawn, Plas Glynllifon. Roedd yr holl ddeunydd marchnata yn cyfeirio at Wynnborn Mansion. Rhyw ymgais, mae’n debyg, i greu delwedd arbennig—rhyw adlais o ‘To the Manor Born’ neu'r lleoliad opera enwog Glyndebourne, efallai. Ond, yng nghefn gwlad Cymru, nid oedd yn gweddu o gwbl.

Mi oedd y bobl leol yn gandryll. Nid oedd yna ddim ymgynghori lleol wedi digwydd ynglŷn â'r newid enw. Cafwyd ymgyrch effeithiol, ac mi ges i’r fraint o arwain yr ymgyrch honno. Ar y pryd mi oeddwn i’n aelod o bwyllgor iaith Cyngor Gwynedd, ac mi ges i gefnogaeth unfrydol trawsbleidiol i geisio cael y cwmni i ymwrthod â'r newid enw. Cafwyd cefnogaeth o bob cwr a chornel—roedd poblogaeth di-Gymraeg yr ardal yr un mor benderfynol â'r siaradwyr Cymraeg i gadw'r enw gwreiddiol. Roedd yna deimladau cryfion yn dod i'r amlwg, ac roedd yn dda gweld pa mor bwysig oedd treftadaeth leol i bobl yr etholaeth. Mi ges i gyfarfod efo MBI Sales, cafwyd sylw mawr yn y wasg, ac, yn y diwedd, yn wyneb y ffasiwn wrthwynebiad lleol, fe newidiodd y cwmni ei feddwl ac fe aed yn ôl i ddefnyddio Plas Glynllifon yn Hydref 2015. Gyda llaw, ni ddaeth dim byd o'r syniad prynu i rentu, ac erbyn hyn rydw i'n deall fod Plas Glynllifon mewn dwylo newydd sy'n bwriadu ei droi yn westy, gan gadw'r enw gwreiddiol a'r holl hanes sydd ynghlwm â hynny.

Un stori ydy hon, a, diolch byth, stori efo diweddglo cadarnhaol. Ond faint o enwau, ac, felly, sawl darn o'n hetifeddiaeth ni sydd wedi cael eu colli am byth? Rydw i’n falch o weld bod Bil Dai Lloyd yn cynnig nifer o opsiynau ynglŷn â sut i fynd i’r afael â’r mater yma o ddiogelu enwau hanesyddol. Rydw i yn nodi sylwadau’r Ysgrifennydd Cabinet dros yr economi, ond rydw i yn dymuno’n dda i Dai, a diolch iddo am ddod â’r Bil yma gerbron. Mae yna wahaniaeth mawr rhwng canllawiau a gosod gwarchodaeth mewn deddfwriaeth, a dyna sydd angen ei wneud yn yr achos yma. Diolch.